VPS یا سرور مجازی چیست؟

سرور مجازی از برخی قابلیت‌های سرور اختصاصی بهره می‌برد اما در عین حال هزینه پایین‌تری دارد. اگر می‌خواهید در مورد این‌که سرور مجازی یا VPS چیست بیشتر بدانید و با مزایا، معایب و کاربردهای آن بیشتر آشنا شوید در این مقاله با ما همراه باشید.

سرور مجازی یا VPS چیست؟

سرور مجازی یا ‌VPS (مخفف Virtual Private Server) نوعی سرور است که از مجازی‌سازی برای اشتراک منابع سخت‌افزاری یک سرور فیزیکی بین چندین کاربر بهره می‌برد. اما پیش از این ‌که به سرور مجازی بپردازیم در مورد مفهوم سرور کمی بیشتر توضیح می‌دهیم. سرور، یک کامپیوتر قدرتمند است که امکانات سخت‌افزاری و یا سرویس‌های نرم‌افزاری خود را در اختیار دیگر هاست‌ها (شامل کامپیوتر، موبایل،‌ تبلت و …) قرار می‌دهد. این امکانات سخت‌افزاری می‌توانند شامل پردازنده، رم و فضای ذخیره‌سازی باشند که کاربردهای متنوعی دارند؛ از جمله به اشتراک‌گذاری قدرت محاسباتی، فضای ذخیره‌سازی، نرم‌افزارهای مختلف از جمله حسابداری و حضور و غیاب، سیستم‌های مدیریتی، ارتباط با مشتریان و بسیاری موارد دیگر. سرورها می‌توانند به صورت فیزیکی در محل یک سازمان، شرکت یا حتی منزل شما نصب و راه‌اندازی شوند یا خدمات خود را بر بستر اینترنت در اختیار کاربران بگذارند. در این مطلب عمده اشارات ما به نوعی از سرورها است که سرویس‌های خود را از طریق اینترنت در اختیار کاربران قرار می‌دهد.

اما راهکارهای پیشرفته‌تری هم برای بهره گرفتن از حداکثر قدرت سرورها با در نظر گرفتن صرفه‌ اقتصادی مطرح است. یکی از این راهکارها بهره بردن از مجازی‌سازی است. VPS یا «سرور مجازی اختصاصی» که در فارسی به آن «سرور مجازی» گفته می‌شود یکی از این راهکارها است. در سرور مجازی به لطف مجازی سازی، یک سرور فیزیکی تبدیل به چندین ماشین مجازی ایزوله از هم (VM) می‌شود و هر کدام از این ماشین‌های مجازی می‌توانند در اختیار یک کاربر باشند. مهم‌ترین مزیت VPS این است که به لطف اشتراک گذاشتن منابعِ یک سرور فیزیکی با چندین کاربر، در هزینه صرفه‌جویی می‌شود و علاوه بر این، هر یک از منابع از جمله میزان رم، تعداد هسته‌های پردازنده و حجم فضای ذخیره‌سازی به شکل اختصاصی در اختیار کاربر قرار می‌گیرد.

سرور مجازی چگونه کار می‌کند؟

ارائه‌دهنده خدمات سرور مجازی، معمولا از یک هایپروایزر برای مجازی سازی استفاده می‌کند. هایپروایزر یک لایه مجازی است که روی سیستم‌عامل یک سرور فیزیکی نصب می‌شود و آن سرور را به اجزای مجازی تقسیم می‌نماید. این لایه به هر کدام از ماشین‌های مجازی این امکان را می‌دهد که سیستم‌عامل و نرم‌افزارهای مختص خود را داشته باشند و هر کدام در محیطی جداگانه از سایر کاربران روی همان سرور فیزیکی قابل استفاده باشند.

با وجود این‌که به نظر می‌رسد در VPS از نظر فنی، منابع بین کاربران به اشتراک گذاشته می‌شود اما در واقع منابع به شکل تضمین شده در اختیار کاربر قرار می‌گیرند و شما به عنوان کاربر سرور مجازی، مبلغ تعریف شده‌ای را برای منابع خود می‌پردازید و کاربر دیگری امکان استفاده از آن منابع تخصیص داده شده به شما را نخواهد داشت. به این ترتیب می‌توان گفت که در VPS از طریق به اشتراک‌گذاری منابع، محیطی مشابه با سرورهای اختصاصی شبیه‌سازی می‌شود. اما سوالی که پیش می‌آید این است که تفاوت‌های سرور اشتراکی، اختصاصی و ابری با سرور مجازی چیست؟

مقایسه سرور مجازی با سایر سرورها به زبان ساده

سرور مجازی را می‌توان با هاست اشتراکی و سرورهای ابری و اختصاصی مقایسه کرد. بیایید تفاوت بین این موارد را با ذکر یک مثال بررسی کنیم.

یک رستوران به نام هاست اشتراکی را در نظر بگیرید. می‌توانید در رستوران یک میز عادی را رزرو کنید و در کنار دوستان خود از شام لذت ببرید. به عبارتی همه در یک سالن (سرور) هستید و یک آشپزخانه تمام منابع غذایی (سخت‌افزارها) را بین همه به اشتراک گذاشته است. اما متاسفانه منابع آشپزخانه محدود است و اگر مشتریانِ یکی از میزها اشتهای بالایی داشته باشند، در نهایت شاید به برخی از میزهای دیگر غذا نرسد و بعضی از مشتریان با گرسنگی (کمبود شدید منابع) مواجه شوند!

اما یک رستوران دیگر با نام سرور مجازی هم هست که چند اتاق ویژه با هزینه بیشتر دارد. در این رستوران می‌توانید هر طور که دوست دارید فضای اتاق را به سلیقه خود سفارشی سازی کنید و به عبارتی فضای مختص به خود (سرور مجازی) را داشته باشید. با این حال باز هم آشپزخانه رستوران مشترک است ولی این‌بار می‌توانید مطمئن باشید که به همه مشتریان غذا می‌رسد اما از سوی دیگر امکان سفارش نامحدود غذا را ندارید.

یک انتخاب سوم به نام سرور اختصاصی هم وجود دارد و آن اجاره کردن یک سالن مراسم و سفارش دادن غذا به یک شرکت تهیه غذا است. در این شرایط روی تمامی بخش‌ها کنترل کامل دارید و می‌توانید هر آنچه را که دوست‌ دارید سفارش دهید و آشپزخانه (منابع) کاملا در اختیار شما است. اما از سوی دیگر مجبورید هزینه بیشتری را متحمل شوید و حتی اگر بخشی از سالن خالی بماند و مهمان‌های شما حضور نداشته باشند باز هم باید مبلغی را برای صندلی‌های خالی و غذاهای تهیه شده در آشپزخانه بپردازید.

انتخاب چهارم به نام سرور ابری روش هوشمندانه‌تری است. تصور کنید به جای این‌که به رستوران بروید، می‌توانید در منزل خود، دوستتان یا در هر جای دیگر دنیا، یک اتاق، سالن یا حتی ساختمان را اجاره کنید و داخل آن را به سلیقه خود چیدمان نمایید. اما یک تفاوت مهم دیگر هم وجود دارد. حالا می‌توانید از چندین آشپزخانه به طور همزمان سفارش دهید (موضوع استخر منابع که کمی بعدتر توضیح می‌دهیم). همچنین با وجود این‌که همزمان با شما،‌ سایرین هم از این آشپزخانه‌ها استفاده می‌کنند اما این بار هیچ محدودیتی برای سفارش و تنوع غذاهای خود ندارید و حتی اگر فعالیت یک آشپزخانه متوقف شود، باز هم می‌توانید روی آشپزخانه‌های دیگر حساب کنید. در عین حال اگر به طور ناگهانی و در لحظه آخر، تعداد زیادی مهمان اضافه شوند، آشپزخانه‌ها می‌توانند به سرعت غدای مورد نیاز را برایتان فراهم کنند.

حال که با این مثال درک بهتری از این ۴ راهکار پیدا کردید به سراغ این موضوع می‌رویم که سرور اشتراکی، اختصاصی، ابری و سرور مجازی چیست و چه تفاوت‌هایی با هم دارند.

تفاوت بین سرور مجازی، اشتراکی، اختصاصی و ابری

در هاست اشتراکی (Shared Hosting) یا سرور اشتراکی، یعنی همان رستوران ساده اول با میزهای ساده، تمامی منابع یک سرور فیزیکی بین تمامی کاربران به اشتراک گذاشته می‌شوند. به عبارتی می‌توان گفت که در دیگر خبری از اختصاص تضمینی منابع به هر کاربر نیست. به همین دلیل ممکن است نیازهای یک کاربر دیگر که از همان سرور فیزیکی شما استفاده می‌کند، بر عملکرد وبسایت یا سرویس‌های شما تاثیر منفی بگذارد. به عنوان مثال زمانی که یکی از کاربران بتواند به تنهایی بخش زیادی از منابع را مصرف نماید، سایر کاربران در مصرف منابع با مشکل مواجه شده و در رقابت استفاده از منابع شکست می‌خورند. این موضوع در نهایت می‌تواند به کاهش کیفیت سرویس کاربران دیگر منتهی شود.

سرور مجازی (رستوران با اتاق‌های ویژه) در جایگاهی بین سرورهای اختصاصی و اشتراکی قرار می‌گیرد. در VPS بر خلاف هاست اشتراکی می‌توانید میزان منابع را به سرور مجازی خود تخصیص دهید. علاوه بر این می‌توانید از بسیاری از قابلیت‌های سرور اختصاصی اما با قیمتی پایین‌تر بهره‌مند شوید؛ قابلیت‌هایی از جمله نصب سیستم‌عامل دلخواه، اپلیکیشن‌های سرور متنوع و دسترسی روت. در سرور مجازی در آینده هم امکان افزایش منابع وجود دارد اما با محدودیت‌هایی برای افزایش میزان زیادی از منابع مواجه خواهید بود.

در هاستینگ اختصاصی یا سرور اختصاصی (Dedicated server) یا به عبارتی همان راهکار اجاره کردن سالن مراسم، تمامی منابع یک سرور فیزیکی تنها در اختیار یک کاربر قرار می‌گیرد. به این ترتیب روی هر چیزی از جمله سخت‌افزار، سیستم‌عامل و نرم‌افزارهای خود کنترل کامل دارید اما برای این موضوع باید هزینه بالایی را هم بپردازید. علاوه بر این در صورتی که برای مدتی، بخشی از منابع شما غیر قابل استفاده باشد، امکان کاهش منابع را ندارید و مجبورید هزینه آنها را هم متحمل شوید. در این نوع سرور امکان افزایش منابع هم وجود دارد اما برای این موضوع معمولا مجبور هستید سرویس‌های خود را به یک سرور جدید منتقل کنید که فرایندی زمان‌بر است.

در راهکار مدرن‌تر سرور ابری (Cloud Server) اما شرایط کاملا متفاوت است. در کلود سرور چندین سرور فیزیکی از طریق شبکه‌ به هم متصل شده‌اند و در کنار هم مجموعه‌ای از ماشین‌های مجازی را تشکیل داده‌اند. اما یکی از مسائلی که تفاوت مهمی را در سرور ابری رقم می‌زند «استخر منابع» است. استخر منابع به مجموعه‌ای از منابع اشاره دارد که در کنار هم قرار گرفته‌اند و هر زمانی که هر یک از سخت‌افزارها با مشکل مواجه شود کاربر بلافاصله به سخت‌افزار جدید منتقل می‌شود و ارائه خدمات ادامه خواهد یافت. علاوه بر این در کلود سرور امکان دسترسی به میزان نامحدودی از منابع اختصاصی وجود دارد و می‌توانید در هر زمان، به سادگی منابع خود را کاهش یا افزایش دهید؛ در حالی که در سایر سرورهای ذکر شده، افزایش منابع با محدودیت‌های بیشتری مواجه است.

مزایای VPS چیست؟

اکنون که با مفاهیم VPS در کنار سرور ابری، اختصاصی و اشتراکی آشنا شدیم، می‌توانیم به مزایای VPS در مقایسه با ۳ مورد دیگر بپردازیم. برخی از مواردی که در بحث مزایا مطرح می‌کنیم، از دید دیگر و در مقایسه با سرورهای دیگر می‌توانند در بخش محدودیت‌ها هم مطرح شوند. کمی بعدتر در همین مطلب به موضوع محدودیت‌ها هم خواهیم پرداخت.

• کارایی بالاتر نسبت به هاست اشتراکی: دلیل این موضوع این است که در سرور مجازی منابع اختصاصی است و یک کاربر نمی‌تواند سهم بقیه کاربران از منابع را به تنهایی مصرف کند و دیگران را با چالش مواجه نماید. البته بحث کارایی، در بخش معایب هم از دیدگاهی دیگر مطرح می‌شود و کمی بعدتر در همین مطلب به آن می‌پردازیم.
• دسترسی روت در مقایسه با هاستینگ اشتراکی: در VPS به سادگی امکان دسترسی روت وجود دارد.
• هزینه پایین‌تر نسبت به سرور اختصاصی: هزینه VPS پایین‌تر است و گاه نسبت به سرورهای ابری گزینه ارزان‌تر و گاه گران‌تری محسوب می‌شود. اما در مقایسه با سرور اشتراکی قیمت بالاتری دارد.
• پایداری بهتر نسبت به هاست اشتراکی: سرور مجازی خدمات با کیفیت‌تری را ارائه می‌دهد. دلیل این موضوع این است که در VPS استفاده بیش از حد کاربران از منابع، برای دیگران مشکل ایجاد نمی‌کند.
• فضای ذخیره‌سازی مجزا: در هاست اشتراکی فضای ذخیره‌سازی بین کاربران مشترک است و در صورتی‌که یکی از کاربران با مشکلات امنیتی از جمله ویروس یا نفوذ هکرها مواجه شود این احتمال وجود دارد که دیگران هم با مشکل مواجه شوند. اما در سرور مجازی به دلیل مجزا بودن فضای ذخیره‌سازی، چنین مشکلی وجود ندارد.
• دسترسی به آی‌پی پابلیک: در VPS بر خلاف هاست اشتراکی امکان دسترسی به آی‌پی پابلیک اختصاصی وجود دارد. همین موضوع دست کاربر را در بسیاری از قابلیت‌ها و تنظیمات بازتر می‌گذارد. علاوه بر این در صورتی که در سرور اشتراکی، یکی از کاربرانی که با شما روی یک سرور فیزیکی قرار دارد، با فعالیت‌های مخرب موجب شود آی‌پی آدرس مشترک با شما، اسپم تلقی شده یا بلاک شود، برای شما هم مشکل ایجاد می‌شود؛ اما در VPS چنین مشکلی وجود ندارد.
• امکان سفارشی‌سازی: در VPS در مقایسه با هاست اشتراکی امکان سفارشی‌سازی بسیار بیشتری در زمینه منابع سخت‌افزاری و کانفیگ‌های نرم‌افزاری وجود دارد و دست کاربر در این زمینه بازتر است.
• امکان افزایش منابع بر خلاف هاست اشتراکی: در VPS می‌توانید در صورت نیاز منابع خود را به میزان بیشتری افزایش یا کاهش دهید.
• رهایی از هزینه‌های نگهداری در مقایسه: در سرور اختصاصی گاه هزینه‌های نگهداری از سخت‌افزارها و نرم‌افزارها با سازمان شما است. اما در سرور مجازی بسیاری از این موارد به سمت ارائه‌کننده خدمات منتقل می‌شود و به این ترتیب از یک سو در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌کنید و از سوی دیگر بسیاری از فرایندهای نگهداری را نیز به ارائه‌کننده خدمات سرور می‌سپارید.
• استفاده از منابع به میزان استفاده: در سرور اختصاصی اگر برخی از منابع شما بلااستفاده باشد، مجبور هستید، هزینه آن را بپردازید. اما در سرور مجازی تنها به اندازه نیاز خود منابع را انتخاب و استفاده می‌کنید.

محدودیت‌های VPS چیست؟

سرور مجازی در کنار تمامی مزایا گاه با چالش‌هایی روبرو است. در ادامه به این موارد می‌پردازیم.

• کارایی پایین‌تر: سرور مجازی در مقایسه با سرور اختصاصی و کلود سرور کارایی پایین‌تری دارد.
• در دسترس بودن سرور: VPS در مقایسه با کلود سرور، از نظر در دسترس بودن همیشگی در رده پایین‌تری قرار می‌گیرد؛ چرا که در کلود سرور و دیتاسنتر ابری اگر سخت‌افزارها با مشکل مواجه شوند، به لطف لایو‌ مایگریشن، مهاجرت بلادرنگ به سخت‌افزار سالم اتفاق می‌افتد. VPS همچنین در مقایسه با سرور ابری معمولا مدت زمان‌ آپ‌تایم پایین‌تری دارد.
• هزینه بالاتر: هزینه VPS نسبت به هاست اشتراکی بالاتر است البته همان طور که در بخش مزایا اشاره کردیم، هزینه کمتری را نسبت به سرور اختصاصی به همراه دارد و گاه نسبت به کلود سرور ارزان‌تر و گاه گران‌تر است.
• پیچیدگی نصب و راه‌اندازی: VPS در مقایسه با هاست اشتراکی با پیچیدگی‌های نصب و راه‌اندازی مواجه است؛ در حالی که ارائه‌کنندگان سرور اشتراکی معمولا سرویس‌های مورد نظر شما را به صورت از قبل نصب شده تحویل‌تان می‌دهند. البته برخی از ارائه‌دهندگان سرور مجازی می‌توانند سرویس‌های مورد نظر شما را نصب کرده و تحویل‌تان دهند.
• مقیاس‌پذیری محدودتر: از آنجایی که در سرورهای مجازی محدود به سخت‌افزارهای یک سرور فیزیکی هستید، اگر پس از مدتی، قصد افزایش میزان بسیاری زیادی از منابع را داشته باشید، با محدودیت مواجه خواهید شد؛ در حالی که در کلود سرور چنین موضوعی مطرح نیست.

کاربردهای سرور مجازی چیست؟

سرور مجازی کاربردهای متنوعی دارد و می‌تواند پاسخی برای نیازهای افراد، شرکت‌ها یا سازمان‌ها باشد. در ادامه به این موضوع می‌پردازیم که کاربردهای VPS چیست؟

• راه‌اندازی وب‌سایت: اگر قصد راه‌اندازی وبسایت را دارید و می‌خواهید از چالش‌های هاست اشتراکی نیز دوری کنید، سرور مجازی می‌تواند برای بسیاری از این چالش‌ها راهکار داشته باشد. البته کلود سرور برای برخی از چالش‌های این‌چنینی (به‌ویژه در مقیاس‌های بزرگ‌تر) راهکار کامل‌تری محسوب می‌شود.
• اجرای وب اپلیکیشن‌ها: هر شخص یا سازمانی می‌تواند از VPS برای اجرای وب‌ اپلیکیشن‌ها بهره ببرد.
• ایجاد محیط تست: با استفاده از VPS امکان توسعه و تست اپلیکیشن‌ها به شکل کارآمدتر و به صرفه‌تری فراهم می‌شود. به این ترتیب تیم‌های توسعه‌دهندگان می‌توانند با سرعت بالاتری اپلیکیشن‌های مورد نظر خود را توسعه داده و تست نمایند.
• فضای ذخیره‌سازی: VPS می‌تواند فضای ذخیره‌سازی اطلاعات روی سرور را در اختیار کاربران بگذارد. به عنوان مثال می‌توان امکان ذخیره تصاویر، اطلاعات سرورهای ایمیل و سایر فایل‌ها را برای کاربران فراهم کرد.
• راه‌اندازی گیم سرور: بسیاری از بازی‌ها از جمله ماینکرفت امکان ساخت سرور را در اختیارتان می‌گذارند. با ساخت سرور بازی، هر گیمر می‌تواند از طریق اینترنت به سرور شما متصل شده و در دنیای گیم شما بازی کند.
• راه‌اندازی ایمیل سرور: VPS می‌تواند به عنوان بستری برای ارائه ایمیل سرور کاربرد داشته باشد.
• سرور بکاپ: یکی از کاربردهای VPS، استفاده به عنوان یک سرور بکاپ اکسترنال برای سرویس‌های دیگر است که روی سرورهای دیگر پیاده‌سازی شده‌اند.
• اینترنت اشیا: از طریق VPS می‌توان یک سرور به عنوان نقطه کنترل مرکزی برای سرویس‌های اینترنت اشیا را ایجاد کرد. به این ترتیب می‌توانید دمای اتاق را از طریق تهویه متصل به اینترنت اشیا کنترل کنید یا فرایندهایی از جمله روشن و خاموش کردن چراغ‌های منزل و محل کار و بسیاری از موارد دیگر را از طریق تعریف فرایندها خودکار نمایید.
• استفاده‌های آموزشی: یکی از کاربردهای VPS استفاده‌های آموزشی برای یادگیری یا تجربه زبان‌های برنامه‌نویسی متنوع یا حتی یادگیری پیاده‌سازی سرورهای مختلف است.
• راه‌اندزی سرویس‌های VOIP: سرور مجازی می‌تواند راهکاری برای ارائه خدمات VOIP و مدیریت و برقراری ارتباط تلفنی بر بستر اینترنت باشد.
• راه‌اندازی دسکتاپ به عنوان سرویس: یکی از کاربردهای VPS، استفاده از سرور برای راه‌اندازی سرویس دسکتاپ است. به این ترتیب می‌توانید به محیط سیستم‌عامل مورد نظر خود در مکانی دیگر دسترسی داشته باشید.

سخن پایانی

در این مطلب به این موضوع پرداختیم که سرور مجازی چیست و چه مزایا و معایبی در مقایسه با سایر سرورها دارد. سرور مجازی در مقایسه با سرور اشتراکی گزینه مطمئن‌تر، ایمن‌تر و با امکان سفارشی‌سازی بالاتر محسوب می‌شود و با وجود این‌که هزینه بالاتری را به همراه دارد اما به دلیل مزایای اشاره شده، از ارزش خرید بالاتری برخوردار است.

در مقایسه با سرور اختصاصی اما هزینه پایین‌تری دارد و علاوه بر این تنها به میزان منابعی که مصرف می‌کنید برای سرویس خود هزینه می‌پردازید. با این حال از نظر کارایی در رده‌ای پایین‌تر نسبت به سرور اختصاصی و کلود سرور قرار می‌گیرد.

کارایی VPS در مقایسه با کلود سرور پایین‌تر است و علاوه بر این دستتان در مقیاس‌پذیری محدودتر است. از نظر قیمت باید اشاره کرد که گاه کلود سرور و گاه VPS قیمت پایین‌تری دارند و این موضوع به نوع کاربرد شما، پلن انتخابی و قیمت‌های ارائه‌کنندگان خدمات وابسته است.