دامنه چیست؟

همه ما برای مرور فضای پهناور وب از دامنه یا به بیان دقیق‌تر، نام دامنه وب‌سایت‌های مختلف استفاده می‌کنیم. ساده‌ترین مثال، وارد کردن عبارت google.com در نوار آدرس مرورگر برای بررسی وضعیت اتصال به شبکه جهانی اینترنت است. این موضوع به‌قدری بدیهی به‌نظر می‌رسد که اگر کسی از شما بپرسد دامنه چیست، شاید اندکی به فکر فرو بروید تا پاسخ مناسب را پیدا کنید. در ادامه این مقاله هر آنچه باید در مورد دامنه بدانید را می‌خوانید.

دامنه چیست؟

همان‌طور که گفتیم، دامنه یا دامین (Domain) عبارتی متنی است که در نوار آدرس مرورگر خود وارد می‌کنیم تا به یک وب‌سایت خاص وارد شویم. به‌عنوان مثال، زمانی که می‌خواهیم به وب‌سایت ابر زس دسترسی پیدا کنیم از عبارت xaas.ir استفاده می‌کنیم. به زبان ساده‌تر، دامنه یا نام دامنه را می‌توان به‌منزله آدرس یک وب‌سایت اینترنتی در نظر گرفت؛ البته منظور ما آدرس URL نیست. کمی جلوتر به تفاوت دامنه و آدرس URL اشاره خواهیم کرد.

برای دسترسی به یک وب‌سایت اینترنتی باید موقعیت مکانی آن را در فضای وب در اختیار داشته باشیم. می‌دانید که موقعیت مکانی در فضای وب با آدرس آی‌پی (IP Address) شناخته می‌شود. آدرس آی‌پی ترکیبی چهار بخشی از اعداد است که با نقطه از یکدیگر جدا می‌شوند. مثلا هنگامی که آدرس آی‌پی 216.239.38.120 را در مرورگر وارد می‌کنید، به محل دقیقی هدایت می‌شوید که وب‌سایت موردنظر در آنجا میزبانی شده است. می‌توانید همین آدرس آی‌پی را با افزودن عبارت //:http در ابتدای آن روی مرورگر خود تست کنید. می‌بینید که وب‌سایت گوگل برای شما باز می‌شود.

از آنجا که هیچ‌کس توانایی به‌خاطر سپردن آدرس آی‌پی سایت‌های متعدد را ندارد و بسیاری از وب‌سایت‌ها به‌خاطر مسائل امنیتی اجازه دسترسی مستقیم از طریق آدرس آی‌پی را به شما نمی‌دهند، همه از دامنه استفاده می‌کنند. طبیعتا به‌خاطر سپردن google.com یا xaas.ir از حفظ کردن آدرس عددی معادل آنها بسیار ساده‌تر است. این موضوع در همان روزهای آغازین اینترنت برای محققین مشخص شد. پس بیایید در ادامه مطلب دامنه چیست به تاریخچه دامنه بپردازیم.

تاریخچه دامنه

اگرچه این روزها همه از دامنه برای دسترسی به وب‌سایت‌های مختلف استفاده می‌کنیم، اما در نخستین روزهای برپایی اینترنت ماجرا کاملا متفاوت بود. قبل از سال ۱۹۸۳ میلادی، معدود کاربران اینترنت برای دسترسی به وب‌سایت‌های کم ‌تعداد آن زمان باید آدرس آی‌پی آنها را در اختیار می‌داشتند. از طرف دیگر چنین شبکه‌ای با این سطح از پیچیدگی، قابلیت توسعه و استفاده عمومی را نداشت.

سازمان پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته آمریکا یا همان آرپا (ARPA) در آن زمان مسئول پروژه آرپانت (ARPANET) بود که اینترنت جهانی را پایه‌گذاری کرد. این سازمان در سال ۱۹۸۳ متوجه این محدودیت شد و سیستم نام دامنه (Domain Name System یا DNS) را معرفی کرد. هدف اصلی راه‌اندازی این سامانه، امکان تبدیل نام دامنه وب‌سایت‌ها به آدرس آی‌پی متناظر آنها بود. در واقع DNS می‌تواند زبان قابل فهم توسط انسان را به زبان قابل درک توسط ماشین یا کامپیوتر تبدیل می‌کند. به عبارت دیگر زمانی که شما یک آدرس مشابه xaas.ir را در مرورگر وارد می‌کنید، سرور DNS، آدرس آی‌پی متناظر با آن را یافته و در نهایت موجب می‌شود بتوانید به سایت مورد نظرتان دسترسی داشته باشید. 

اولین دامنه‌های عمومی تاریخ اینترنت در سال ۱۹۸۵ میلادی به ثبت رسیدند. جالب این‌که کسی عجله‌ای برای ثبت دامنه نداشت، به‌طوری که در سال ۱۹۸۵ میلادی تنها ۶ دامنه تجاری ثبت شد. عنوان اولین دامنه ثبت شده نیز مربوط به شرکت تجهیزات کامپیوتری Symbolics در ماساچوست است که دامنه symbolics.com را در سال ۱۹۸۵ ثبت کرد.

اوضاع تا مدت‌ها تغییر چندانی نکرد و طبق آمار موجود، تا سال ۱۹۹۲ کمتر از ۱۵ هزار دامنه تجاری ثبت شده بود. اکنون اما بیش از ۳۵۰ میلیون دامنه در جهان وجود دارد.

ویژگی‌های دامنه چیست؟

حال که با تاریخچه دامنه آشنا شدیم، بیایید بررسی کنیم که مهم‌ترین ویژگی دامنه چیست. به‌عنوان اولین و بدیهی‌ترین ویژگی، می‌توان به این نکته اشاره کرد که نام دامنه منحصربه‌فرد است، یعنی هر نام دامنه فقط و فقط به یک وب‌سایت می‌رسد. به همین دلیل افراد زیادی با ثبت دامنه‌های خاص و سپس فروش آنها کسب درآمد می‌کنند. به عنوان مثال در سال ۲۰۲۲ میلادی دامنه NFTs[dot]com به قیمت ۱۵ میلیون دلار به فروش رسید.

از این موضوع که بگذریم، منطقا بهتر است دامنه تا جای ممکن کوتاه اما قابل فهم باشد. معمولا شرکت‌ها از دامنه‌هایی با نام یا برند تجاری خود استفاده می‌کنند تا کاربران بتوانند به‌راحتی آنها را به خاطر بسپارند. مثلا دامنه‌ای به شکل llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch.co.uk در ذهن کسی نمی‌ماند و هیچ‌کس چنین دامنه‌ای ثبت نمی‌کند؛ جز مسئولان دهکده‌ای به همین نام که رکورد گینس طولانی‌ترین دامنه را از آن خود کرده‌اند.

نکته بعدی این است که پسوند دامنه باید با ماهیت وب‌سایت همخوانی داشته باشد، اما پسوند دامنه چیست؟ برای پاسخ به این سؤال باید انواع دامنه را بشناسیم.

انواع دامنه چیست؟

دامنه‌ها در حالت کلی به دو دسته دامنه سطح بالا (Top-level domain یا TLD) و دامنه سطح دوم (Second-level domain یا SLD) تقسیم می‌شوند. بیایید موضوع را با یک مثال توضیح دهیم. سایت xaas.ir دو بخش دارد. بخش سمت راست نقطه یعنی ir، دامنه سطح بالا را مشخص می‌کند و بخش سمت چپ یعنی xaas نیز دامنه سطح دوم است. دامنه سطح بالا را پسوند دامنه هم می‌گویند.

انواع دامنه سطح بالا

دامنه‌های سطح بالا یا TLD به چند دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه فهرست آنها را می‌بینید.

• دامنه سطح بالای عمومی (Generic top-level domain یا gTLD) شناخته‌شده‌ترین نمونه دامنه هستند. در ابتدا تعداد دامنه‌های سطح بالای عمومی به هفت مورد از جمله com و net و org محدود بود، اما سازمان آیکان (ICANN) به‌عنوان مسئول ثبت دامنه‌های سطح بالا، به‌تدریج تعداد این موارد را افزایش داد. اکنون صدها دامنه سطح بالای عمومی کمتر شناخته‌شده از جمله top و xyz و loan نیز وجود دارند.
• دامنه سطح بالای کشوری (Country code top-level domain یا ccTLD) دامنه‌هایی هستند که به کشورها اختصاص پیدا کرده‌اند. به‌عنوان مثال در دامنه xaas.ir از دامنه سطح بالای کشوری ir استفاده شده است. سازمان آیکان نهاد مسئول به ثبت این دامنه‌ها را در هر کشور انتخاب می‌کند. در ایران نیز پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و سازمان «ایرنیک» مسئولیت ثبت دامنه‌های کشوری را در اختیار دارد.
• دامنه سطح بالای ضمانت شده (sponsored Top-level domain یا sTLD) معمولا نماینده گروه‌های خاصی از قومیت‌ها، مناطق جغرافیایی یا جامعه‌های فنی هستند. به‌عنوان مثال دامنه سطح بالای ضمانت شده app به جامعه برنامه‌نویس‌ها تعلق دارد و توسط گوگل نمایندگی می‌شود.
• دامنه سطح بالای زیرساختی (international Top-level domain یا iTLD) تنها یک دامنه به نام arpa دارد که متعلق به سازمان دارپا است. این دامنه اولین TLD دنیای اینترنت است.
• دامنه سطح بالای رزرو شده (restricted Top-level domain یا rTLD) هیچ‌گاه برای استفاده عمومی در اختیار دیگر سازمان‌ها یا نهادها قرار نمی‌گیرند. این دامنه‌ها مواردی مانند localhost یا example را شامل می‌شوند.

دامنه‌های سطح دوم، دامنه‌های اختصاصی هستند و هر شرکت، سازمان یا نهادی بسته به نیاز خود، دامنه‌ای مخصوص به خود را تعریف می‌کند. قواعد نام دامنه که در قسمت قبل توضیح دادیم در اینجا به کار می‌آید تا بتوان دامنه‌ای مناسب با ماهیت وب‌سایت خود به ثبت رساند.

تفاوت آدرس URL و دامنه چیست؟

همان‌طور که در ابتدای مطلب اشاره کردیم، دامنه و آدرس URL با یکدیگر تفاوت دارند. برای درک این تفاوت بیایید یک آدرس اینترنتی را بررسی کنیم. البته آدرس‌های اینترنتی یا حداقل آنچه که در نوار آدرس مرورگر می‌بینید، در گذر زمان ساده‌تر شده‌اند. پیش از این آدرس URL به شکل زیر کاملا مرسوم بود: https://sub.example.com/dir/test.htm

این آدرس URL از چپ به راست شامل اجزای زیر است:

• بخش اول یعنی https به پروتکل ارتباط با وب‌سایت اشاره دارد که در اینجا یکی از رایج‌ترین پروتکل‌ها یعنی «پروتکل امن انتقال ابرمتن» یا «Hypertext Transfer Protocol Secure» است.
• بخش دوم یعنی sub و هرآنچه که قبل نام دامنه اصلی می‌آید، زیردامنه را مشخص می‌کند.
• بخش سوم یعنی example نام دامنه اختصاصی را نشان می‌دهد.
• بخش چهارم یعنی com نام دامنه عمومی یا همان TLD را نشان می‌دهد.
• بخش پنجم یعنی dir و بخش‌های احتمالی دیگری که با / از یکدیگر جدا می‌شوند، مسیرهای داخلی وب‌سایت به صفحه در حال نمایش را نشان می‌دهند.
• در نهایت آنچه که با عنوان test.htm می‌بینید، نام صفحه وب که در آن هستید را مشخص می‌کنند.

بنابراین باید گفت که دامنه، تنها بخشی از آدرس URL را تشکیل می‌دهد و موارد دیگری نیز در آدرس یک صفحه اینترنتی وجود دارند.

ویژگی‌های دامنه خوب چیست؟

در قسمت‌های مختلف این مطلب به ویژگی‌های یک دامنه خوب اشاره کردیم اما در ادامه به این موضوع می‌پردازیم که ویژگی‌های دامنه خوب چیست.

• دامین هرچه کوتاه‌تر بهتر. دامنه‌های خوب معمولا نام‌های کوتاهی دارند. شما می‌توانید دامنه‌هایی با حداکثر ۶۳ کاراکتر ثبت کنید اما طبیعتا هرچه نام دامنه بلندتر باشد، استفاده از آن نیز سخت‌تر خواهد شد. تحقیقات انجام شده روی بیش از ۱۰ هزار وب‌سایت پرطرفدار نشان داده که میانگین طول نام دامنه آنها فقط ۸ کاراکتر است. پس سعی کنید تا جای ممکن نام کوتاهی را برای دامنه وب‌سایت خود انتخاب کنید.
• یادآوری آسان. دامنه در عین کوتاه بودن، باید تا جای ممکن ساده باشد تا افراد بتوانند آن را به‌راحتی به خاطر بسپارند. در واقع نام دامنه نیز باید مطابق با اصول برندینگ انتخاب شود و نشان‌دهنده ماهیت کسب‌وکار شما باشد. طبق این اصل، دامنه‌ای با ۱۰ کاراکتر اما با مفهوم، به‌مراتب بهتر از دامنه‌ای ۶ حرفی اما پیچیده خواهد بود.
• تلفظ ساده. در تکمیل قسمت‌های قبلی باید توجه داشته باشید که تلفظ نام دامنه انتخاب شما تا جای ممکن ساده باشد. استفاده از خط تیره یا اعداد در نام دامنه یکی از مواردی است که خواندن و درک نام دامنه را سخت می‌کند و بهتر است استفاده از آنها را محدود کنید.
• پسوند مناسب. همان‌طور که گفتیم، در حال حاضر تعداد زیادی دامنه سطح بالا (TLD) وجود دارند که بر اساس ماهیت کسب‌وکارتان می‌توانید از آنها استفاده کنید. اگر خدمات خود را به کشور خاصی محدود کرده‌اید، بهتر است دامنه‌های اختصاصی همان کشور را به‌ثبت برسانید. اما برخی از دامین‌ها به حوزه خاص مرتبط هستند؛ به عنوان مثال شرکت‌های فعال در حوزه خدمات گردشگری اکنون امکان ثبت دامنه‌های travel را دارند و به این ترتیب می‌توانند عملکرد تخصصی خود را به نمایش بگذارند. البته در نهایت، همچنان دامنه‌های com اولویت بالاتری دارند و اگر می‌توانید دامنه مناسبی با این پسوند ثبت کنید، حتما این کار را انجام دهید.

با در نظر گرفتن موارد فوق، حتما می‌توانید نام دامنه مناسبی را بر اساس برند و ماهیت کسب‌وکار خود انتخاب کنید. استفاده از وب‌سایت‌های جستجوی نام دامنه نیز می‌توانند در این زمینه به شما کمک زیادی کنند.

چگونه یک دامنه ثبت کنیم؟

در ادامه مطلب «دامنه چیست» این سوال مطرح می‌شود که چطور می‌توان یک دامین ثبت کرد؟ دنیای کنونی، تقریبا تمامی سازمان‌ها، نهادها، شرکت‌ها، استارتاپ‌ها و کسب‌وکارها به وب‌سایت نیاز دارند تا بتوانند خودشان را به مخاطبین معرفی کنند. این موضوع حتی برای اشخاص نیز صدق می‌کند و بسیاری از افراد حقیقی، وب‌سایت شخصی خود راه‌اندازی کرده‌اند. اولین گام برای راه‌اندازی وب‌سایت نیز ثبت دامنه است. همان‌طور که گفتیم سازمان آیکان (ICANN) مدیریت دامنه‌های سطح بالای عمومی را در اختیار دارد اما این سازمان به صدها شرکت، مجوز ثبت و فروش دامنه‌های اختصاصی را داده است. با جستجوی ساده در اینترنت می‌توانید سایت‌های ثبت کننده دامین یا به‌اصطلاح رجیسترر (Registrar) را بیابید. در حال حاضر سایت GoDaddy با ثبت حدود ۹۰ میلیون دامنه و سهم ۱۲ درصدی، بازیگر اول این بازار است.

برای ثبت یک دامنه ابتدا باید ببینید که دامنه موردنظر شما آزاد است یا خیر. ثبت دامنه‌های اختصاصی کوتاه و بامعنا در دامنه‌های سطح بالای عمومی اصلی مانند com یا net یا org بسیار دشوار است اما چک کردن آنها ضرری ندارد. برای این کار با جستجوی ساده عبارت Domain Name Checker در یک موتور جستجو می‌توانید به سایت‌های متعددی برسید که این کار را با سرعت فوق‌العاده برای شما انجام می‌دهند.

ثبت دامنه به‌عنوان یکی از راه‌های سرمایه‌گذاری نیز محسوب می‌شود. اگر نام دامنه خلاقانه‌ای به ذهن شما می‌رسد و آینده خوبی را برای آن متصور می‌شوید، می‌توانید این دامنه را با هزینه اندک خریداری کرده و چند سال بعد آن را با قیمت بالا به فروش برسانید. به‌عنوان مثال دامنه nft.net هم‌اکنون حدود ۱.۵ میلیون دلار قیمت دارد اما یکی دو سال قبل که هنوز تب NFT بالا نگرفته بود، شاید می‌توانستید چنین دامنه‌ای را با هزینه چند ده دلاری ثبت کنید.

پس از انتخاب نام دامنه، باید اقدام به خرید آن کنید. البته به‌خاطر مشکلات پرداخت دلاری در ایران، احتمالا باید از شرکت‌های واسطه ایرانی که این کار را انجام می‌دهند استفاده کنید. پیشنهاد می‌کنیم برای این کار به شرکت‌های معتبر و شناخته‌شده رجوع کنید تا هنگام نقل و انتقال یا تمدید دامنه به مشکل برنخورید. همچنین توجه کنید که کلیه اطلاعات دامنه به نام شما ثبت شده باشد. برای ثبت دامنه ir نیز می‌توانید مستقیما به سایت ایرنیک یعنی nic.ir مراجعه کرده یا از طریق نمایندگی‌های رسمی فروش دامنه ir برای این کار اقدام کنید.

تفاوت هاست و دامنه چیست؟

دو کلمه هاست و دامنه را معمولا در کنار یکدیگر می‌بینید. در واقع هاست و دامنه، دو نیاز ضروری و حداقلی برای راه‌اندازی هر وب‌سایتی هستند و هیچ‌کدام بدون دیگری کاربردی ندارند. در این مطلب در مورد دامنه به‌طور کامل توضیح دادیم و گفتیم که دامنه، آدرسی است که کاربران می‌توانند با استفاده از آن به وب‌سایت شما دسترسی پیدا کنند. دامنه، کاربر را به مکانی که اطلاعات وب‌سایت شما در آن قرار گرفته هدایت می‌کند و این مکان، هاست نام دارد. پیش از این در مطلب دیگر در این مورد که هاست چیست به طور کامل توضیح داده‌ایم.

هاست، فضایی است که فایل‌های وب‌سایت شما را میزبانی می‌کند. شما با خریداری سرویس میزبانی وب، بخشی از سرورهای شرکت میزبان را برای ذخیره‌سازی فایل‌ها و اطلاعات خود به‌کار می‌گیرید. سرویس‌های میزبانی به چند دسته تقسیم می‌شوند و معمولا ارزان‌ترین گزینه بین آنها، هاستینگ اشتراکی است.

سخن پایانی

اینترنت از روزهای اولیه در پروژه آرپانت تا امروز، راه درازی را طی کرده است. اکنون تمام کاربران اینترنت به‌راحتی با وارد کردن نام دامنه به وب‌سایت موردنظر خود دست پیدا می‌کنند. حتی به‌خاطر سپردن نام دامنه نیز ضروری نیست و اکثر کاربران فقط نام موتورهای جستجو مانند google.com یا bing.com و چند سایت پرکاربرد را در ذهن دارند. البته حتی این موضوع نیز ضروری نیست؛ چرا که مرورگرها به موتور جستجوی پیش‌فرض مجهز هستند و هر عبارتی که در نوار آدرس تایپ کنید، به‌طور خودکار در فضای وب جستجو خواهد شد.

معرفی سیستم نام دامنه یا DNS توسط دارپا توانست پیچیدگی‌های این فناوری را کاهش داده و آن را در اختیار عموم مردم قرار دهد. در واقع معرفی دامنه را می‌توان نقطه تحولی اساسی در دنیای اینترنت محسوب کرد تا آن چیزی که اکنون به نام اینترنت می‌شناسیم، شکل بگیرد.