PaaS یا پلتفرم به عنوان سرویس چیست؟

پلتفرم به عنوان سرویس که با نام PaaS شناخته می‌شود، محیط کاملی بر پایه کلاد است که تمام آنچه توسعه‌دهندگان برای ساخت، اجرا و مدیریت اپلیکیشن‌ها نیاز دارند، را در اختیار آنها قرار می‌دهد. این موارد می‌تواند شامل سرور و سیستم‌عامل، قابلیت‌های ارتباطی شبکه، فضای ذخیره‌سازی، میان‌افزارها، ابزارها و … باشند. در این مقاله می‌خواهیم بدانیم PaaS چیست، چطور کار می‌کند و چه تفاوتی با دیگر سطوح رایانش ابری دارد.

PaaS چیست؟

کسب‌وکارها به‌سرعت به سمت تحول دیجیتال پیش می‌روند و به‌دنبال راهکارهایی برای افزایش درآمد، تسهیل فرایندهای کسب‌وکار، انعطاف‌پذیری در عملکرد و مقیاس‌پذیری هستند. رایانش ابری یا Cloud Computing یکی از مهم‌ترین تحولات سال‌های اخیر در دنیای وب و اینترنت محسوب می‌شود و راهکارهای متفاوتی را برای رفع نیازهای مختلف عرضه می‌کند. این راهکارها به‌عنوان سرویس معرفی می‌شوند و یکی از مهم‌ترین آنها «پلتفرم به عنوان سرویس» (PaaS یا Platform as a Service) است. اگر می‌خواهید با مفهوم رایانش ابری بیشتر آشنا شوید پیشنهاد می‌کنیم مطلب «رایانش ابری چیست؟» را مطالعه کنید.

مدل PaaS، سکوی ابری منعطف و مقیاس‌پذیر را برای توسعه، استقرار، اجرا و مدیریت اپلیکیشن‌ها فراهم می‌کند. این مدل، تمام نیاز توسعه‌دهندگان برای توسعه اپلیکیشن‌ها را در اختیار آنها می‌گذارد و زحمت به‌روزرسانی سیستم‌عامل و ابزارهای توسعه یا مدیریت و نگهداری سخت‌افزار را از دوش آنها برمی‌دارد. تمام فضای PaaS بر بستر کلاد و معمولا توسط یک شرکت ثالث تأمین می‌شود.

کسب‌وکارها و سازمان‌ها با استفاده از PaaS می‌توانند هزینه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای توسعه یا میزبانی اپلیکیشن‌ها و سرویس‌های جدید خود را کاهش دهند. تیم‌های توسعه‌دهنده نیز با پرداخت هزینه معقول می‌توانند تمام آنچه برای ساخت اپ‌های جدید نیاز دارند، از زیرساخت گرفته تا ابزارهای توسعه و سیستم‌عامل و باقی موارد را خریداری کنند. نتیجه این فرایند، توسعه ساده‌تر، سریع‌تر و امن‌تر اپلیکیشن‌ها خواهد بود و توسعه‌دهنده تنها روی توسعه اپ تمرکز می‌کند.

جایگاه PaaS در مدل‌های رایانش ابری کجاست؟

خدمات رایانش ابری در سه سطح اصلی عرضه می‌شود و PaaS، سطح میانی است. در سطح پایین‌تر از PaaS، شاهد IaaS هستیم و در سطح بالاتر نیز SaaS قرار می‌گیرد. این سه سطح را در ادامه به اختصار توضیح می‌دهیم.

• زیرساخت به عنوان سرویس (IaaS یا Infrastructure as a Service): این مدل از رایانش ابری، زیرساخت سخت‌افزاری شامل پردازنده،‌ رم، فضای ذخیره‌سازی و پهنای باند شبکه مورد نیاز شما را فراهم می‌کند اما چارچوب یا قالبی برای توسعه یا استقرار اپلیکیشن‌ها و خدمات را در اختیار شما نمی‌گذارد. اگر می‌خواهید در این مورد بیشتر بدانید، پیشنهاد می‌کنیم مطلب «IaaS چیست؟» را مطالعه کنید.
• پلتفرم به عنوان سرویس (PaaS): این راهکار شامل زیرساخت (IaaS) و ابزارهای توسعه است و چارچوبی کامل برای توسعه اپلیکیشن‌ها و ارائه خدمات محسوب می‌شود.
• نرم‌افزار به‌عنوان سرویس (SaaS یا Software as a Service): در این سطح، علاوه بر این‌که شامل IaaS و PaaS می‌شود، اپلیکیشن یا نرم‌افزار به‌طور کامل در اختیار کاربر نهایی قرار می‌گیرد.

اجزای تشکیل دهنده PaaS چیست؟

PaaS از اجزای مختلفی تشکیل شده که شامل زیرساخت، ابزارهای توسعه، میان‌افزار، سیستم‌عامل و دیتابیس هستند:

• زیرساخت مدیریت شده: تأمین‌کننده PaaS مدیریت سرورها، فضای ذخیره‌سازی، دیتاسنترها و منابع شبکه را برای اجرای اپلیکیشن شما بر عهده می‌گیرد.
• ابزارهای طراحی، تست و توسعه: PaaS به‌عنوان محیطی یکپارچه برای توسعه اپ، ابزارهای مورد نیاز برای ساخت نرم‌افزار مانند ادیتور کد منبع، کامپایلر و دیباگر را فراهم می‌کند. بعضی شرکت‌ها ابزارهای همکاری در فرایند توسعه نرم‌افزار را نیز عرضه می‌کنند.
• میان‌افزار: PaaS معمولا ابزارهای مورد نیاز برای یکپارچه‌سازی سیستم‌عامل‌های مختلف و اپلیکیشن‌های کاربردی متنوع را فراهم می‌کند.
• سیستم‌عامل و دیتابیس: PaaS سیستم‌عامل مورد نیاز برای اجرای اپلیکیشن‌ها و انواع دیتابیس‌های مدیریت شده را تأمین می‌کند.

کاربرد PaaS چیست؟

همان‌طور که گفتیم کاربرد اصلی PaaS در خدمات رایانش ابری برای توسعه اپلیکیشن است. این مدل، ابزارهای مورد نیاز مانند زیرساخت ابری، فرایندهای از پیش تعریف شده و قابلیت‌های مقیاس‌پذیری را به ساده‌ترین شکل ممکن در اختیار تیم توسعه‌دهنده قرار می‌دهد تا با حداقل کدنویسی بتوانند اپلیکیشن‌ها و خدمات مبتنی بر کلاد خود را توسعه دهند. در ادامه مهم‌ترین کاربردهای PaaS را مرور می‌کنیم.

• توسعه و مدیریت API: مدل PaaS برای شرکت‌هایی که در حوزه مایکروسرویس‌ها یا رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی (API یا Application Programming Interface) فعال هستند سودمند خواهد بود. PaaS می‌تواند برای توسعه APIهای جدید یا مدیریت مجموعه‌ای از APIها به‌کار گرفته شود.
• هوشمندی کسب‌وکار (BI) و آنالیتیکس: ابزارهای PaaS امکان تحلیل پیشرفته داده‌های کسب‌وکار، شناسایی الگوها، پیش‌بینی و نهایتا اتخاذ تصمیمات بهتر بر اساس اطلاعات موجود را فراهم می‌کند. این ابزارها به شرکت‌ها اجازه می‌دهند تا رفتارها و رخدادها را پیش‌بینی کرده و برنامه‌ریزی دقیق‌تری داشته باشند.
• مدیریت داده و دیتابیس: PaaS برای راه‌اندزای و مدیریت دیتابیس‌های سازمانی مناسب است. PaaS پلتفرمی مقیاس‌پذیر و ایمن را برای ساخت، مدیریت و نگهداری دیتابیس‌ها فراهم می‌کند.
• ارتباطات و مشارکت: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های PaaS این است که می‌توان از آن به‌عنوان پلتفرمی برای برقراری ارتباط بین اعضای تیم و مشارکت در پروژه‌ها استفاده کرد. ابزارهایی نظیر ارتباط صوتی، تصویری و متنی به‌راحتی به اپلیکیشن‌های ساخته شده روی PaaS اضافه می‌شوند.
• اینترنت چیزها: با رشد انفجاری حوزه اینترنت چیزها (IoT یا Internet of Things) مدل PaaS نیز نقش مهمی در این حوزه ایفا می‌کند. PaaS با پشتیبانی از انواع زبان‌های برنامه‌نویسی، محیط‌های توسعه اپلیکیشن و ابزارهای متنوع، توسعه و راه‌اندازی پلتفرم‌های IoT را ساده‌تر خواهد کرد.

انواع PaaS

همانند مدل‌های مختلف رایانش ابری، PaaS را نیز می‌توان به سه دسته تقسیم کرد که در ادامه هرکدام را به اختصار مرور می‌کنیم.

۱. PaaS عمومی

PaaS عمومی روی بستر ابر عمومی پیاده شده و معمولا پرکاربردترین گزینه محسوب می‌شود. در این مدل، کاربران می‌توانند روی نقش خود به‌عنوان توسعه‌دهنده تمرکز کرده و فرایندهای توسعه، تست و عرضه اپلیکیشن را انجام دهند. تأمین‌کننده PaaS نیز مدیریت سرورها، سیستم‌عامل،‌ راه‌اندازی پلتفرم‌های توسعه و دیگر اجزای زیرساخت را بر عهده خواهد داشت.

۲. PaaS خصوصی

PaaS خصوصی از بستر ابر خصوصی استفاده می‌کند و به عبارتی می‌تواند روی زیرساخت داخلی سازمان‌ها پیاده‌سازی شود. در این مدل شما کنترل بسیار بیشتری روی جزئیات پلتفرم و زیرساخت آن خواهید داشت اما نیازمندی شما به دانش فنی و متخصصین IT نیز افزایش می‌یابد. در PaaS خصوصی مسئولیت امنیت پلتفرم و دیگر اجزای زیرساخت با تیم فنی شماست.

۳. PaaS هیبریدی

اگر راهکارهای کاملا خصوصی یا کاملا عمومی برای سازمان شما مناسب نیست، می‌توانید گزینه سوم یعنی PaaS هیبریدی را انتخاب کنید. در این حالت، سادگی و انعطاف‌پذیری PaaS عمومی با کنترل و مدیریت بیشتر زیرساخت در PaaS خصوصی ترکیب می‌شود.

مزایای PaaS چیست؟

زیرساخت داخلی برای توسعه اپلیکیشن همچنان یکی از راهکارهای اصلی برای بسیاری از شرکت‌هاست، اما با رشد سریع دنیای تکنولوژی و نیازهای جدید، PaaS توانسته محدودیت‌های زیرساخت داخلی را از بین ببرد. مزیت اصلی PaaS این است که با تکیه بر زیرساخت ابری، خطرات و هزینه‌های زیرساخت داخلی فیزیکی را برای طراحی اپلیکیشن از بین می‌برد. مزیت پلتفرم ابری را می‌توان در پنج مورد خلاصه کرد:

• مقیاس‌پذیری: امکان افزایش یا کاهش منابع بسته به نیاز کسب‌وکار، یکی از مهم‌ترین مزایای رایانش ابری است و PaaS، این امکان را به ساده‌ترین شکل فراهم می‌کند. افزایش توان زیرساخت داخلی در سازمان‌های بزرگ، عملیات وقت‌گیر و دشواری است و برای خرید سرور فیزیکی، باید فرایندهای اداری متعدد، طی شود. این کار در PaaS با یک درخواست ساده انجام می‌شود. همچنین کاهش سریع و ساده مقیاس در زیرساخت داخلی ممکن نیست اما در پلتفرم PaaS می‌توان چنین کاری را انجام داد.
• انعطاف‌پذیری: رایانش ابری امکان سازمان‌دهی مجدد و تغییر ساختار اپلیکیشن‌ها را فراهم می‌کند و این سطح از انعطاف‌پذیری برای سازگاری با تغییرات سریع اکوسیستم دیجیتال بسیار حیاتی است. برخلاف زیرساخت داخلی، با پلتفرم PaaS می‌توان به‌سرعت و با حداقل داون‌تایم، استراتژی‌ها را تغییر داد یا اپلیکیشن‌ها را آپدیت کرد. 
• قابلیت اطمینان: سخت‌افزار زیرساخت داخلی با خطرات زیادی مواجه است؛ از مشکلات امنیتی گرفته تا خطرات محیطی و آسیب‌های فیزیکی. شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات PaaS سرمایه‌گذاری زیادی برای دوری از این مخاطرات انجام داده‌اند و معمولا در سریع‌ترین زمان ممکن به آسیب‌های احتمالی پاسخ می‌دهند. بنابراین PaaS قابلیت اطمینان بیشتری را نسبت به زیرساخت داخلی در اختیار شما قرار می‌دهد.
• دسترس‌پذیری: دسترسی سریع به داده‌ها و اطلاعات روی پلتفرم از موقعیت‌های مکانی مختلف، یکی از مزایای مهم PaaS است. با این قابلیت، توسعه‌دهندگان در هر لحظه و در هر مکان می‌توانند به کلاد متصل شده و مشکلات احتمالی را حل کنند.
• هزینه: زیرساخت داخلی به سرورهای فیزیکی نیاز دارد و عملیات تعمیر و نگهداری آنها می‌تواند در درازمدت هزینه زیادی داشته باشد. به‌روزرسانی نرم‌افزاری نیز می‌تواند زمان و هزینه زیادی را به تیم شما تحمیل کند. PaaS با برداشتن این هزینه‌ها از روی دوش سازمان شما، توسعه اپلیکیشن‌ها با هزینه کمتر را به ارمغان می‌آورد.

چالش‌های PaaS چیست؟

هر فناوری با چالش‌هایی مواجه است و PaaS نیز از این قاعده مستثنی نیست. در ادامه تعدادی از چالش‌های استفاده از سرویس PaaS را مرور می‌کنیم.

• امنیت و حریم خصوصی: یکی از مهم‌ترین چالش‌های PaaS بحث حریم خصوصی و امنیت است و این موضوع برای سازمان‌هایی با داده‌های حساس و حیاتی، اهمیت بسیار زیادی دارد. شما هنگام استفاده از PaaS تمام اطلاعات حساس و خصوصی سازمان یا کسب‌وکار خود را در قالب دیتابیس‌های مختلف روی پلتفرم ابری تأمین‌کننده قرار می‌دهید. بنابراین انتخاب تأمین‌کننده مطمئن، یکی از اصول اساسی برای استفاده از PaaS به‌شمار می‌رود. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم اکثر شرکت‌ها و سازمان‌ها از ابر عمومی و PaaS عمومی استفاده می‌کنند که کاربران متعددی دارد و هدف احتمالی حملات سایبری خواهد بود.
• وابستگی به تأمین‌کننده: اگرچه محول کردن بخش زیادی از وظایف به تأمین‌کننده زیرساخت ابری یکی از مزایای اصلی PaaS محسوب می‌شود اما این موضوع می‌تواند چالش‌هایی را نیز به همراه داشته باشد. در واقع شما با این کار، وابستگی زیادی به شرکت تأمین‌کننده و فرایندهای کسب‌وکار آن پیدا می‌کنید. بنابراین انتخاب شرکت مطمئن برای تأمین زیرساخت ابری که بتوان در درازمدت روی آن حساب کرد، یکی از چالش‌های اصلی شما برای استفاده از مدل PaaS خواهد بود.
• سازگاری با زیرساخت کنونی: اگرچه PaaS برای سهولت فرایند توسعه اپلیکیشن و خدمات طراحی شده اما نمی‌تواند به‌طور کامل جایگزین زیرساخت IT سازمان شما شود. بنابراین ممکن است در فرایند توسعه با چالش ناسازگاری زیرساخت IT داخلی و زیرساخت ابری PaaS مواجه شوید.
• کنترل و شخصی‌سازی: خدمات PaaS مدرن معمولا ابزارها و محیط‌های توسعه متعددی را در اختیار شما قرار می‌دهند اما ممکن است نتوانند نیاز تیم‌های حرفه‌ای توسعه را برآورده کنند. عدم امکان تغییر ابزارها و محیط‌های توسعه و شخصی‌سازی آنها روی فضای کلاد، می‌تواند بعضی سازمان‌ها را به تغییر ارائه‌دهنده خدمات یا توسعه زیرساخت ابری متناسب با نیازهای خود سوق دهد. یکی از راهکارها برای این چالش می‌تواند استفاده از مهارت تیم‌های DevOps ارائه‌دهندگان خدمات کلاد تحت سرویس‌های مدیریت شده باشد تا خدمات مورد نیازتان برای سازمان شما شخصی‌سازی، پیاده‌سازی و مدیریت شود.

چه شرکت‌هایی سرویس PaaS ارائه می‌دهند؟

تمام شرکت‌های بزرگ دنیا در حوزه رایانش ابری، PaaS را نیز در خدمات خود دارند. بین شرکت‌های ارائه‌دهنده PaaS می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آمازون الاستیک بینستاک (AWS Elastic Beanstalk)
• کلاد فاندری (Cloud Foundry)
• گوگل اپ انجین Google App Engine)
• مایکروسافت اژور اپ سرویس (Microsoft Azure App Service)
• ردهت اپن شیفت (Red Hat OpenShift)
• سیلزفورس هروکو Salesforce Heroku)
• پتلفرم ابری زَس

تفاوت دیگر مدل‌های رایانش ابری یعنی IaaS و SaaS با PaaS چیست؟

مدل‌های رایانش ابری یعنی زیرساخت به عنوان سرویس (IaaS)، پلتفرم به عنوان سرویس (PaaS) و نرم‌افزار به عنوان سرویس (SaaS) تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. در ادامه مطلب «PaaS چیست؟» به تفاوت‌های آنها بر اساس فاکتورهای مختلف می‌پردازیم.

محدوده

IaaS زیرساخت لازم برای ساخت محیط ابری شما را فراهم می‌کند، PaaS پلتفرمی را برای توسعه اپلیکیشن‌ها در اختیار شما می‌گذارد و نهایتا SaaS نرم‌افزاری را برای اجرا بر بستر کلاد تأمین می‌کند. البته همان‌طور که اشاره کردیم، PaaS خود شامل IaaS نیز می‌شود و SaaS شامل ۲ سطح دیگر یعنی PaaS و IaaS نیز هست.

مدل قیمت‌گذاری

سه مدل رایانش ابری شیوه قیمت‌گذاری متفاوتی دارند. هزینه IaaS گاه بر اساس میزان استفاده شما از منابع تعیین می‌شود و البته گاه هزینه بر اساس دوره‌های ماهیانه مشخص می‌شود. اما برای استفاده از PaaS و SaaS معمولا باید حق اشتراک ماهیانه یا سالیانه بپردازید.

دانش فنی

برای استفاده از مدل IaaS به دانش فنی بالایی نیاز دارید تا بتوانید محیط کلاد خود را روی این زیرساخت برپا کنید. استفاده از PaaS دانش فنی چندان پیشرفته‌ای نیاز ندارد و شرکت تأمین‌کننده بخش زیادی از نیازهای فنی شما را رفع می‌کند. مدل SaaS نیز برای کاربر نهایی طراحی شده و هیچ دانش فنی خاصی برای استفاده از آن مورد نیاز نیست. البته باید اشاره کرد که تحت سرویس‌های مدیریت شده که به آن اشاره کردیم، امکان ارائه خدمات شخصی‌سازی شده در تمامی این ۳ سطح ممکن است تا فرایندهای راه‌اندازی سرویس‌ها به ساده‌ترین حالت ممکن طی شود.

مدل

سه مدل رایانش ابری، رقیب یکدیگر محسوب نمی‌شوند، بلکه برای کاربردهای مختلف در سازمان‌های مختلف طراحی شده‌اند. با بهره‌گیری از IaaS منابع محاسباتی را به‌شکل مجازی در اختیار می‌گیرید. مدل PaaS ابزارها و فضایی را برای توسعه اپلیکیشن در اختیار شما می‌گذارد و SaaS نیز نرم‌افزارها را برای استفاده روی بستر کلاد میزبانی می‌کند.

کنترل

میزان کنترل شما روی ویژگی‌های فضای ابری در IaaS بسیار بیشتر از دو مدل دیگر است.

مقیاس‌پذیری

افزایش یا کاهش مقیاس در مدل IaaS سریع‌تر و بهینه‌تر از مدل PaaS است. البته در PaaS به لطف کانتینرها امکان مقیاس‌پذیری را در اختیار داریم. مدل SaaS نیز مقیاس‌پذیری بالایی دارد و به‌سادگی و بدون صرف هزینه اضافه برای سخت‌افزار می‌توانید سرویس‌های مختلف را به نرم‌افزارها اضافه کنید.

کاربرد

مدل IaaS معمولا برای انجام محاسبات و رایانش، ذخیره‌سازی و شبکه به‌کار گرفته می‌شود. کاربرد مدل PaaS برای توسعه و انتشار اپلیکیشن است و مدل SaaS نیز برای استفاده از یک نرم‌افزار خاص استفاده می‌شود.

قیمت

قیمت این سرویس‌ها تا حد زیادی به نیازهای شما بستگی دارد و نمی‌توان مقایسه مستقیم بین قیمت آنها انجام داد.

محبوبیت

هرکدام از مدل‌های رایانش ابری، جامعه مخاطبین متفاوتی دارد. به‌عنوان مثال مدل IaaS بین سازمان‌های بزرگ با دانش فنی بالا محبوب است. مخاطب مدل PaaS بیشتر توسعه دهنده‌ها هستند که می‌خواهند فرایند کدنویسی و ساخت اپلیکیشن یا مایکروسرویس‌ها را انجام دهند. مدل SaaS نیز کاملا متفاوت است و شرکت‌ها و سازمان‌ها بیشتر از آن استفاده می‌کنند.

جمع‌بندی

همان‌طور که گفتیم، PaaS مزایای زیادی برای کاربردهای مختلف در پی دارد. مهم‌ترین کاربرد مدل PaaS برای سازمان‌ها شامل کاهش هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری، کاهش زمان عرضه اپلیکیشن به بازار و سهولت فرایندهای روزانه کسب‌وکار است. در واقع PaaS ابزاری عالی برای ورود به دنیای رایانش ابری محسوب می‌شود و با توجه به محبوبیت روزافزون این فناوری، می‌تواند یکی از مزایای رقابتی شرکت شما در مقایسه با دیگران باشد.