احتمالاً تا به حال نام کوکی (Cookies) را شنیده‌اید و شاید این سؤال برایتان پیش آمده باشد که کوکی چیست و چه نقشی در دنیای وب دارد. تصور کنید هر بار که وارد یک کافه می‌شوید، پیشخدمت سفارش‌های قبلی شما را به خاطر داشته باشد و دقیقاً همان چیزی را که دوست دارید، پیشنهاد دهد. کوکی‌ها در مرورگر اینترنت شما همین کار را انجام می‌دهند؛ یعنی اطلاعاتی مثل ترجیحات شما یا اطلاعات ورودتان را ذخیره می‌کنند تا تجربه‌ای سریع‌تر و شخصی‌سازی‌شده‌تر داشته باشید. در این مقاله از ابر زس، قصد داریم به بررسی کامل مفهوم کوکی‌ها، انواع و نحوه مدیریت آن‌ها بپردازیم.
کوکی چیست؟
برای درک بهتر، به این مثال توجه کنید: زمانی که به یک وب‌سایت وارد می‌شوید و مرورگر شما نام کاربری و رمز عبور را به‌طور خودکار وارد می‌کند، این عملکرد به لطف «کوکی‌ها» امکان‌پذیر است. همچنین، اگر در یک فروشگاه آنلاین کالاهایی را به «سبد خرید» اضافه کرده باشید و در بازدید بعدی همان کالاها را مشاهده کنید، این نیز نمونه‌ای از کاربرد «کوکی‌ها» است. به‌طور کلی، «کوکی‌ها» نقش مهمی در بهبود تجربه کاربری ایفا می‌کنند و به وب‌سایت‌ها این امکان را می‌دهند که اطلاعات کاربران را به‌صورت موقت یا دائم ذخیره کرده و خدمات بهتری ارائه دهند. با این حال، مدیریت صحیح و آگاهی از نحوه عملکرد آن‌ها برای حفظ حریم خصوصی کاربران ضروری است.
کوکی‌ها چگونه کار می‌کنند؟
«کوکی‌ها» (Cookies) فایل‌های کوچکی هستند که حاوی اطلاعاتی مثل شناسه‌های منحصربه‌فرد هستند و توسط سرورهای وب برای مرورگر شما ارسال می‌شوند. هر بار که مرورگر شما صفحه‌ای جدید از همان وب‌سایت درخواست می‌کند، این «کوکی‌ها» دوباره به سرور ارسال می‌شوند. این کار به سرور کمک می‌کند که کامپیوتر شما را شناسایی کند و اطلاعات ذخیره‌شده درباره شما را بازیابی کند. بیایید این فرآیند را ساده و واضح بررسی کنیم:
۱. بازدید از وب‌سایت: وقتی وارد یک وب‌سایت می‌شوید، مرورگر شما یک درخواست برای دریافت صفحه به سرور ارسال می‌کند.
۲. سرور «کوکی» ارسال می‌کند: سرور در پاسخ خود یک هدر به نام «Set-Cookie» می‌فرستد که به مرورگر شما دستور می‌دهد یک «کوکی» را ذخیره کند. این فایل به‌عنوان HTTP Cookie شناخته می‌شود.
۳. مرورگر «کوکی» را ذخیره می‌کند: مرورگر این فایل کوچک را در یک پوشه مخصوص روی کامپیوتر شما ذخیره می‌کند.
۴. بازگشت به وب‌سایت: وقتی دوباره به همان وب‌سایت برمی‌گردید، مرورگر شما «کوکی HTTP» را در هدر «Cookie» همراه درخواست خود به سرور ارسال می‌کند.
۵. تشخیص توسط سرور: سرور با دریافت «کوکی»، اطلاعات ذخیره‌شده را بازیابی کرده و از آن برای شخصی‌سازی تجربه شما استفاده می‌کند؛ مثلاً شما را وارد حساب کاربری نگه می‌دارد یا تنظیمات قبلی‌تان را بارگذاری می‌کند.
این سیستم هوشمند باعث می‌شود وب‌سایت‌ها کارآمدتر و تجربه کاربری شما بهتر شوند. اما نکته مهم این است که مدیریت «کوکی‌ها» و رعایت حریم خصوصی (Privacy) را فراموش نکنید. «کوکی‌ها» ابزاری قدرتمند هستند، اما اگر به‌درستی مدیریت نشوند، می‌توانند تهدیدی برای اطلاعات شخصی شما باشند.
انواع «کوکی‌های اینترنتی» و نحوه عملکرد آن‌ها
«کوکی‌ها» (Cookies) ابزارهای کوچکی هستند که بیشتر از آنچه فکر می‌کنید، در تجربه آنلاین شما تأثیر دارند. این فایل‌های کوچک و هوشمند بر اساس منبع، مدت‌زمان فعال‌بودن و هدف استفاده‌شان طبقه‌بندی می‌شوند. بیایید به‌صورت جزئی به بررسی انواع آن‌ها بپردازیم:
۱. طبقه‌بندی بر اساس منبع
«کوکی‌های فرست‌پارتی» (First-Party Cookies)
این نوع «کوکی‌ها» توسط همان وب‌سایتی که بازدید می‌کنید تنظیم می‌شوند. دامنه این «کوکی‌ها» دقیقاً همان دامنه‌ای است که در نوار آدرس مرورگر شما نمایش داده می‌شود.
موارد استفاده:
- ردیابی رفتار کاربر در همان وب‌سایت
- ذخیره فعالیت‌ها و تنظیمات شما برای بازدیدهای بعدی
مثال: نمایش لینک صفحاتی که قبلاً در همان وب‌سایت بازدید کرده‌اید.
«کوکی‌های شخص ثالث» (Third-Party Cookies)
این «کوکی‌ها» توسط سرویس‌هایی تنظیم می‌شوند که خارج از دامنه اصلی وب‌سایت قرار دارند. معمولاً توسط تبلیغ‌دهندگان، شرکت‌های فناوری تبلیغات، یا ابزارهای جانبی مثل دکمه‌های شبکه‌های اجتماعی و نقشه‌های گوگل ایجاد می‌شوند.
موارد استفاده:
- ردیابی کاربران در سطح اینترنت
- ارائه تبلیغات هدفمند
این نوع «کوکی‌ها» معمولاً به‌خاطر نگرانی‌های حریم خصوصی بحث‌برانگیز هستند.
۲. طبقه‌بندی بر اساس مدت‌زمان فعال‌بودن
«کوکی‌های سشن» (Session Cookies)
این «کوکی‌ها» موقتی هستند و تا زمانی که مرورگر باز است، فعال باقی می‌مانند. به محض بسته‌شدن مرورگر، این «کوکی‌ها» حذف می‌شوند.
موارد استفاده:
- ذخیره موقت انتخاب‌های شما مثل آیتم‌های موجود در «سبد خرید»
- مدیریت رفتار کاربر در یک جلسه مرور
«کوکی‌های پایدار» (Persistent Cookies)
این «کوکی‌ها» مدت‌زمان طولانی‌تری روی دستگاه شما باقی می‌مانند و معمولاً تاریخ انقضا دارند.
موارد استفاده:
- ذخیره اطلاعات ورود و تنظیمات شخصی
- ارائه تجربه کاربری سریع‌تر و راحت‌تر در بازدیدهای بعدی
این نوع «کوکی‌ها» به محض رسیدن به تاریخ انقضا به‌صورت خودکار حذف می‌شوند.
۳. طبقه‌بندی بر اساس هدف
«کوکی‌های ضروری» (Strictly Necessary Cookies)
این «کوکی‌ها» برای عملکرد صحیح وب‌سایت حیاتی هستند و کاربر حتی نیازی به دادن رضایت برای استفاده از آن‌ها ندارد.
موارد استفاده:
- ورود به حساب کاربری
- مدیریت خرید و پرداخت آنلاین
«کوکی‌های عملکردی» (Performance Cookies)
این نوع «کوکی‌ها» اطلاعات ناشناس درباره نحوه استفاده کاربران از وب‌سایت را جمع‌آوری می‌کنند تا عملکرد سایت بهبود یابد.
موارد استفاده:
- تحلیل مشکلات کاربران
- بهینه‌سازی رابط کاربری و تجربه کاربری
«کوکی‌های کاربردی» (Functional Cookies)
این «کوکی‌ها» تنظیمات شخصی شما را ذخیره می‌کنند تا تجربه بهتری داشته باشید.
موارد استفاده:
- ذخیره زبان موردنظر
- به‌خاطر سپردن اطلاعات ورود
«کوکی‌های تبلیغاتی» (Advertising Cookies)
این «کوکی‌ها» فعالیت کاربران را ردیابی کرده و برای نمایش تبلیغات هدفمند استفاده می‌شوند.
موارد استفاده:
- ساخت پروفایل کاربری بر اساس رفتار آنلاین
- ارائه تبلیغات مرتبط در وب‌سایت‌های دیگر
این نوع «کوکی‌ها» معمولاً توسط شبکه‌های تبلیغاتی بزرگ مثل «گوگل ادز» تنظیم می‌شوند.
چطور «کوکی‌ها» را مدیریت کنیم؟
«کوکی‌ها» بخش کلیدی تجربه آنلاین شما هستند، اما این شما هستید که تصمیم می‌گیرید چطور از آن‌ها استفاده شود. با تنظیمات مرورگر خود می‌توانید مشخص کنید کدام «کوکی‌ها» ذخیره، مسدود یا حذف شوند. بیایید ببینیم چگونه می‌توانید کنترل را به دست بگیرید:
۱. مسدود کردن همه «کوکی‌ها» (Block All Cookies)
این تنظیمات هر نوع «کوکی» را از تمام وب‌سایت‌ها مسدود می‌کند. نتیجه؟ حریم خصوصی شما حداکثر محافظت را دارد. اما مراقب باشید: این تنظیم ممکن است برخی قابلیت‌های وب‌سایت‌ها را غیرفعال کند و حتی باعث شود نتوانید به بعضی خدمات دسترسی پیدا کنید.
۲. مسدود کردن «کوکی‌های شخص ثالث»
این گزینه، «کوکی‌های ردیابی» (Tracking Cookies) را که توسط سرویس‌های خارجی مانند تبلیغ‌دهندگان تنظیم می‌شوند، مسدود می‌کند. اما «کوکی‌های فرست‌پارتی» که برای عملکرد صحیح وب‌سایت ضروری هستند، همچنان فعال خواهند بود. این گزینه تعادل مناسبی بین حفظ حریم خصوصی و استفاده بهینه از وب‌سایت‌ها فراهم می‌کند.
۳. حذف «کوکی‌ها»
می‌خواهید گذشته مرورگر خود را پاک کنید؟ می‌توانید همه کوکی‌های مربوط به یک وب‌سایت خاص یا نوع خاصی از «کوکی‌ها» (مانند «کوکی‌های سشن» یا «کوکی‌های پایدار») را حذف کنید. حتی می‌توانید تنظیم کنید که «کوکی‌ها» به‌طور خودکار هنگام بستن مرورگر پاک شوند.
۴. استفاده از «مدیریت‌کننده کوکی‌ها»
برخی مرورگرها ابزارهای پیشرفته‌ای برای مدیریت «کوکی‌ها» ارائه می‌دهند. با این ابزارها می‌توانید لیست «کوکی‌های» ذخیره‌شده روی دستگاهتان را مشاهده و مدیریت کنید. اطلاعاتی مانند نام «کوکی»، دامنه، تاریخ انقضا و داده‌های ذخیره‌شده به راحتی در دسترس شما خواهد بود.
«کوکی‌ها» اطلاعات ورود شما را ذخیره می‌کنند تا تجربه راحت‌تری داشته باشید، اما نگران نباشید: آن‌ها نمی‌توانند رمز عبور شما را سرقت کنند. این فایل‌ها فقط نسخه‌ای رمزگذاری‌شده از اطلاعات شما را ذخیره می‌کنند که تنها وب‌سایت اصلی می‌تواند آن را بخواند.
چطور تنظیمات «کوکی‌ها» را پیدا کنیم؟
برای مدیریت «کوکی‌ها» در مرورگرهای رایج، کافی است مراحل زیر را دنبال کنید:
- گوگل کروم (Google Chrome): Settings > Privacy and security > Third party Cookies
- موزیلا فایرفاکس (Mozilla Firefox): Settings > Privacy & Security > Cookies and Site Data
- مایکروسافت اج (Microsoft Edge): Settings > Cookies and site permissions > Manage and delete cookies and site data
- سافاری (Safari): Safari > Preferences > Privacy
کنترل «کوکی‌ها» به شما اجازه می‌دهد وب‌گردی‌ای هوشمندانه‌تر، امن‌تر و کارآمدتر داشته باشید. مدیریت درست، کلید تجربه بهتر است.
جایگزین‌های «کوکی‌های شخص‌ثالث» چیست؟
«کوکی‌ها» همچنان در دنیای دیجیتال باقی خواهند ماند، اما «کوکی‌های شخص‌ثالث» (Third-Party Cookies) به دلیل حساسیت‌های فزاینده نسبت به حریم خصوصی با چالش‌هایی روبه‌رو شده‌اند. وب‌سایت‌ها، تبلیغ‌دهندگان و حتی موتورهای جستجو به دنبال جایگزین‌هایی برای این «کوکی‌ها» هستند. در ادامه، مهم‌ترین جایگزین‌ها را بررسی می‌کنیم:
۱. داده‌های فرست‌پارتی (First-Party Data)
«داده‌های فرست‌پارتی» اطلاعاتی هستند که یک کسب‌وکار مستقیماً از کاربران یا مشتریان خود جمع‌آوری می‌کند. این داده‌ها می‌توانند شامل تعاملات کاربران با وب‌سایت یا اپلیکیشن، اطلاعات جمعیت‌شناختی، داده‌های فرم‌های وب، جستجوهای داخلی، تاریخچه خرید و … باشند.
علاوه بر این، «داده‌های فرست‌پارتی» می‌توانند از طریق روش‌های آفلاین مانند رویدادهای حضوری، دستگاه‌های فروش، کنفرانس‌ها یا تماس‌های تلفنی جمع‌آوری شوند.
ویژگی اصلی این داده‌ها این است که کاملاً در کنترل جمع‌آوری‌کننده باقی می‌مانند و شفافیت بیشتری را در استفاده از آن‌ها ایجاد می‌کنند. کسب‌وکارها به طور جدی در حال استفاده از «داده‌های فرست‌پارتی» برای ایجاد تجربه‌های فوق‌العاده شخصی‌سازی‌شده برای کاربران هستند.
۲. شناسه یکپارچه (Unified ID یا UID 2.0)
«شناسه یکپارچه» یک چارچوب هویتی متن‌باز است که توسط The TradeDesk توسعه داده شده و به تبلیغ‌دهندگان امکان می‌دهد تبلیغات هدفمند و شخصی‌سازی‌شده را با کنترل بیشتر بر حریم خصوصی کاربران اجرا کنند.
در این سیستم، کاربران با استفاده از آدرس ایمیل خود هنگام بازدید از صفحات ناشران، یک بار وارد سیستم می‌شوند. سپس یک شناسه رمزگذاری‌شده برای آن‌ها ایجاد می‌شود.
۳. تبلیغات متنی (Contextual Advertising)
«تبلیغات متنی» یا «هدف‌گذاری متنی» به قرار دادن تبلیغات بر اساس ارتباط آن‌ها با محتوای یک صفحه وب اشاره دارد. این روش از کلمات کلیدی و عبارات موجود در صفحه وب برای نمایش تبلیغات استفاده می‌کند.
در این روش، محتوا به‌عنوان جایگزینی برای داده‌های شخصی کاربران عمل می‌کند.
تبلیغ‌دهندگان از تکنولوژی‌هایی مانند «پردازش زبان طبیعی» (NLP) و یادگیری ماشینی برای پیش‌بینی صفحات مناسب جهت نمایش تبلیغات استفاده می‌کنند. بدون نیاز به جمع‌آوری داده‌های شخصی، این روش می‌تواند تبلیغاتی مرتبط با محتوایی که کاربران مصرف می‌کنند نمایش دهد.
۴. گوگل FLoC (Federated Learning of Cohorts)
«FLoC» بخشی از پروژه Google Privacy Sandbox است که به‌عنوان جایگزینی برای «کوکی‌های شخص‌ثالث» ارائه شده است. در این روش، کاربران به گروه‌هایی با علایق و رفتارهای مرور مشابه دسته‌بندی می‌شوند که به آن‌ها «کوهورت» (Cohort) می‌گویند. هر کوهورت یک شماره مخصوص دارد که نشان‌دهنده گروهی از کاربران با تاریخچه مرور مشابه است. تبلیغات بر اساس علایق گروه‌ها (کوهورت‌ها) هدف‌گذاری می‌شود، نه افراد. این روش با حذف نیاز به جمع‌آوری داده‌های شخصی، تبلیغات مرتبط را نمایش می‌دهد.
مزایای کوکی‌ها چیست؟
مزایای کلیدی کوکی‌ها عبارتند از:
۱. بهبود تجربه کاربری
اگر بخواهیم صریح باشیم، «کوکی‌ها» ابزاری کلیدی برای وب‌سایت‌ها هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهند تنظیمات کاربر مثل «اطلاعات ورود» (Login Credentials)، زبان مورد نظر و محتوای سبد خرید را ذخیره کنند. این یعنی کاربران دیگر نیازی به وارد کردن مکرر اطلاعات خود ندارند. نتیجه این موضوع، تجربه‌ای راحت‌تر و سریع‌تر است.
۲. شخصی‌سازی محتوا
«کوکی‌ها» به وب‌سایت‌ها امکان می‌دهند رفتار و علاقه‌مندی‌های شما را ردیابی کنند و محتوا یا پیشنهاداتی ارائه دهند که دقیقاً مطابق نیازهای شما باشد.
۳. مدیریت سشن‌ها (Session Management)
«کوکی‌های سشن» به کاربران کمک می‌کنند در یک بازدید، بدون قطعی یا اختلال، بین صفحات مختلف جابه‌جا شوند. برای مثال، اگر در حال خرید آنلاین هستید، این کوکی‌ها کاری می‌کنند که سبد خریدتان بعد از جابه‌جایی بین صفحات، دست‌نخورده باقی بماند.
۴. آنالیز و بهینه‌سازی عملکرد
وب‌سایت‌ها از «کوکی‌ها» برای جمع‌آوری داده‌های ناشناس استفاده می‌کنند تا بفهمند کاربران چگونه از سایت استفاده می‌کنند. این داده‌ها برای تحلیل «الگوهای ترافیک» (Traffic Patterns)، شناسایی محتواهای پرطرفدار و بهبود تجربه کلی کاربر حیاتی است.
معایب استفاده از کوکی‌ها چیست؟
۱. نگرانی‌های حریم خصوصی
«کوکی‌ها» می‌توانند اطلاعات حساسی مانند «ترجیحات کاربر»، «تاریخچه مرورگر» (Browsing History) و داده‌های جمعیتی را ذخیره کنند. مشکل اصلی این است که گاهی این اطلاعات بدون رضایت صریح کاربران برای ردیابی آن‌ها در وب‌سایت‌های مختلف استفاده می‌شود، و این مسئله می‌تواند حریم خصوصی را به خطر بیندازد.
۲. ریسک‌های امنیتی
اگرچه «کوکی‌ها» ابزار مفیدی هستند، اما همین ابزار می‌تواند توسط مهاجمان برای انجام حملات خطرناکی مثل «اسکریپت‌نویسی میان سایتی» (XSS)، «جعل درخواست میان سایتی» (CSRF) و «سرقت سشن» (Session Hijacking) مورد سوءاستفاده قرار گیرد. این حملات می‌توانند به سرقت اطلاعات حساس، دسترسی به حساب‌های کاربری و اجرای اقدامات غیرمجاز منجر شوند.
جمع‌بندی
در این مقاله از ابر زس، به‌طور جامع به بررسی مفهوم «کوکی‌ها» (Cookies) پرداختیم و نقش آن‌ها را در دنیای وب مورد ارزیابی قرار دادیم. ابتدا تعریف و نحوه عملکرد «کوکی‌ها» را شرح دادیم و نشان دادیم که چگونه این ابزارهای کوچک به بهبود تجربه کاربری کمک می‌کنند. سپس انواع مختلف «کوکی‌ها» را بر اساس منبع، مدت‌زمان فعال بودن و هدف استفاده معرفی کردیم. همچنین به نحوه مدیریت «کوکی‌ها» از طریق تنظیمات مرورگر و ابزارهای مدیریت پرداختیم و جایگزین‌های جدید «کوکی‌های شخص‌ثالث» را بررسی کردیم.
