SaaS چیست و عملکرد آن چگونه است

رایانش ابری یکی از تکنولوژی‌هایی است که در تمامی حیطه‌های خدمات فناوری اطلاعات استفاده می‌شود. این سیستم مدل‌های مختلفی از سرویس را ارائه می‌دهد تا بتواند تمامی نیازهای کاربران را تامین کند. یکی از این سرویس‌ها، Software-as-a-Service یا نرم‌افزار به عنوان سرویس است که به اختصار SaaS نامیده می‌شود. با ما همراه باشید تا با ساختار، مزایا، چالش‌ها و مدل این سرویس آشنا شوید.

SaaS چیست؟

نرم‌افزار به عنوان سرویس یا SaaS، یکی از انواع توزیع نرم‌افزار است که در آن یک فرد به عنوان تامین کننده سرویس ابری از نرم‌افزارها پشتیبانی می‌کند و به کاربران اجازه می‌دهد که تنها با اتصال به اینترنت و از طریق مرورگر، بتوانند از آن نرم‌افزار استفاده کنند. در این مدل از ارائه خدمات، صاحب نرم‌افزار می‌تواند با تامین کننده فضای ابری مشارکت برقرار کند تا بتواند سرویس خود را از طریق فضای ابری تامین کننده ارائه کند. برای شرکت‌های بزرگ مانند مایکروسافت، صاحب امتیاز به صورت جداگانه یک فضای ابری اختصاصی برای ارائه خدمات خود تهیه می‌کند تا بتواند به راحتی آن را کنترل کند.

تفاوتی ندارد که متخصص آی‌تی باشید یا یک فرد معمولی، نرم‌افزار‌هایی که از طریق سرویس SaaS ارائه می‌شوند توسط انواع کاربران استفاده می‌شوند. محصولاتی که از این طریق تامین می‌شوند کاربری‌های متنوعی دارند. در واقع اهمیتی ندارد که نرم‌افزار ارائه شده برای سرگرمی استفاده شود یا یک محصول خیلی تخصصی باشد، از این سرویس می‌توان برای همه برنامه‌ها استفاده کرد.

سرویس SaaS چگونه کار می کند؟

این سرویس از طریق مدل ارائه ابری کار می‌کند. صاحب امتیاز نرم‌افزار به دو حالت می‌تواند از این سرویس استفاده کند:

• به عنوان تامین کننده فضای ابری نرم‌افزار سرورها، دیتابیس‌ها، شبکه و منابع محاسباتی را داشته باشد و به اصطلاح، host باشد.
• با یک فرد دیگر که تامین کننده فضای ابری است همکاری کند و از امکانات آن برای ارائه نرم‌افزار خود استفاده کند.

با اتصال به اینترنت و از طریق مرورگر می‌توان به تمام برنامه‌هایی که از این طریق ارائه می‌شوند دسترسی پیدا کرد. کابران با پرداخت هزینه‌ای تحت عنوان حق عضویت می‌توانند از خدمات کامل این نرم‌افزارها استفاده کنند. همچنین کمپانی‌هایی که از سرویس SaaS برای ارائه خدمات خود استفاده می‌کنند، وظیفه راه‌اندازی و نگهداری از آن را بر عهده ندارند.

برخلاف مدل قدیمی که کاربر نرم‌افزار را به صورت فیزیکی تهیه و باید آن را نصب می‌کرد، در سرویس SaaS نیازی به نصب نرم‌افزار نیست و تنها از طریق اتصال اینترنت می‌توان به آن دسترسی پیدا کرد. همچنین، به‌روزسانی‌های نرم افزار به صورت آنلاین انجام می‌شود و با هر بار مراجعه، کاربر می‌تواند از جدیدترین امکانات آن استفاده کند. در واقع صاحب امتیاز نرم‌افزار یک کپی از آن را در فضای ابری با کد منبع یکسان در فضای ابری قرار می‌دهد و همه از همان نسخه استفاده می‌کنند. بر اساس توافق سطح سرویس (SLA)، اطلاعات هر کاربر می‌تواند به صورت محلی، ابری یا هردو حالت ذخیره شود.

ساختار سرویس SaaS

برنامه‌ها و سرویس‌های SaaS به طور معمول از روش چند مستاجری (multi-tenant) پشتیبانی می‌کنند. در این سیستم یک نمونه از برنامه روی سرور قرار می‌گیرد و همه افرادی که اشتراک ابر استیجاری (cloud tenant) را دارند از همین نسخه استفاده می‌کنند. با اینکه کاربران مختلف از یک سرویس ابری مشترک با زیرساخت یکسان استفاده می‌کنند، داده‌های هر کدام از کاربران به صورت جدا ذخیره می‌شوند و از هم تفکیک شده هستند.

ساختار چند مستاجری معمول برای سرویس SaaS به این معنی است که تامین کننده سرور ابری مسئول نگهداری، به‌روزرسانی و برطرف کردن باگ‌های (bug) به وجود آمده است و می‌تواند خیلی سریعتر و کارآمدتر به این وظایف رسیدگی کند. مهندسان به جای اینکه مجبور به اجرای تغییرات در موارد مختلف شوند، می‌توانند با حفظ نمونه مشترک، تغییرات لازم را برای همه مشتریان ایجاد کنند.

مزایای سرویس SaaS چیست؟

سرویس SaaS به سازمان‌ها این اجازه را می‌دهد که بدون نیاز به کامپیوتر یا دیتاسنتر شخصی، بتوانند نرم‌افزارهای خود را راه‌اندازی کنند. این مدل ارائه خدمات بخشی از هزینه‌های هر سازمان را بر طرف می‌کند که شامل تهیه سخت‌افزار، نگهداری و تامین، مجوز نرم‌افزار ، نصب و پشتیبانی از آن می‌شود. از مزایای دیگر این سرویس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سیستم پرداختی منعطف

با استفاده از سرویس SaaS نیازی نیست که هر کاربر هزینه‌های تهیه و نصب نرم‌افزار یا ارتقای سخت‌افزار خود را برای پشتیبانی بهتر پرداخت کند. تنها یک بار هزینه اشتراک را پرداخت می‌کند و می‌تواند از به‌روزترین خدمات هر نرم‌افزار استفاده کند. این مدل سرویس به کسب و کارها اجازه می‌دهد که پرداخت‌های مکرر هزینه نداشته باشند و بتوانند هزینه‌های خود را مدیریت کنند.

• مقیاس پذیری مصرف

استفاده از نرم‌افزار به عنوان سرویس به کاربران امکان مقیاس پذیری عمودی (vertical scalability) را می‌دهد. به این معنی که می‌توانند در صورت نیاز، به خدمات و امکانات بیشتری از نرم‌افزار دسترسی پیدا کنند.

• به‌روز رسانی اتوماتیک

به جای خرید نسخه‌های جدید، کاربران می‌توانند به صورت خودکار از آخرین نسخه هر نرم‌افزاری استفاده کنند. زیرا تامین کننده سرویس SaaS تمام تغییرات را انجام می‌دهد. این امر باعث کاهش بار کار برای کاربران نرم‌افزار نیز می‌شود.

• دسترسی راحت و همیشگی

با توجه به اینکه تامین کنندگان سرویس SaaS برنامه‌ها را از طریق فضای وب ارائه می‌دهند، کاربران می‌توانند از طریق هر دستگاهی که توانایی اتصال به اینترنت دارد از آن استفاده کنند و محدود به یک دستگاه خاص نیست.

• شخصی سازی

برنامه‌های SaaS قابلیت این را دارند که برای هر کاربر تنظیمات اختصاصی داشته باشند و  بتوانند بر اساس نیاز‌های کسب و کار خود از آن استفاده کنند، بدون اینکه به زیرساخت اصلی برنامه آسیبی وارد کنند. به دلیل ساختاری که سرویس SaaS دارد، شخصی سازی برای هر کاربر اختصاصی است و با هر به‌روزرسانی تغییر پیدا نمی‌کند. به این معنی که تامین کنندگان SaaS می‌توانند با کمترین میزان ریسک برای کاربران و صرف هزینه کمتر، به‌روزرسانی‌های نرم‌افزاری انجام دهند.

چالش ها و ریسک های سرویس SaaS کدام اند؟

مانند تمام تکنولوژی‌ها، سرویس SaaS چالش‌های بالقوه خود را دارد. کسب و کارهایی که از این سرویس استفاده می‌کنند باید قبول کنند که نگهداری، به‌روزرسانی و راه‌اندازی نرم‌افزارشان توسط فرد دیگری مدیریت می‌شود. در نتیجه باید تامین کننده ابری مورد اعتمادی برای ارائه خدمات خود انتخاب کنند. از جمله چالش‌های دیگر این سرویس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مشکلات خارج از کنترل کاربر

این سبک چالش‌ها برای تمام انواع سرویس‌های ابری به وجود می‌آید. اگر تامین کنندگان سرویس SaaS با اختلالات سرور، تغییرات ناخواسته در ارائه خدمات یا نقص امنیتی مواجه شوند، می‌تواند میزان دسترسی کاربر به برنامه را تحت تاثیر قرار دهد. برای کاهش این موارد، بهتر است قبل از تهیه اشتراک هر سرویس، از SLA ارائه دهنده مطلع شوید و مطمئن شوید که میزان مناسبی از خدمات به شما ارائه می‌شود.

• نداشتن کنترل بر نسخه مورد استفاده

یکی از چالش‌هایی که برای کاربران سرویس SaaS به وجود می‌آید این است که به‌روزرسانی‌ها برای تمام کابران اعمال می‌شود. در نتیجه هیچ کاربری نمی‌تواند از نسخه‌های قدیمی‌تر برنامه استفاده کند. این کار باعث می‌شود که صاحب امتیاز نرم‌افزار هزینه‌های بیشتری برای آموزش به کاربران خود پرداخت کند.

امنیت SaaS و حریم شخصی

چالش‌های امنیت سایبری در این سرویس با مدل‌های قدیمی ارائه نرم‌افزار متفاوت است. در سیستم قدیمی استفاده از نرم‌افزار، تامین کننده و صاحب امتیاز نرم‌افزار مسئول امنیت مبتنی بر کدگذاری برنامه، و کاربر مسئول نصب و اجرای آن در زیرساخت مطمئن بودند. در واقع حفظ امنیت به صورت دو جانبه توسط کاربر و صاحب نرم‌افزار بود و فرد سومی تحت عنوان تامین کننده فضا در این میان نقشی نداشت.

اما در سیستم جدید و با حضور تامین کنندگان ابری، این شرکت‌ها تمام تلاش خود را برای حفظ امنیت نرم‌افزار، چه از جانب کاربر و چه از جانب صاحب آن انجام می‌دهند. با این حال مواردی هستند که همیشه جزئی از دغدغه‌های استفاده از سرویس SaaS بوده‌اند. از جمله:

• رمزگذاری و مدیریت کلیدی (Key Management)
• هویت و مدیریت دسترسی (IAM)
• کنترل و نظارت بر امنیت
• پاسخ‌دهی در هنگام بروز مشکل
• انجام الزامات استقرار داده‌های برنامه
• حریم خصوصی داده‌ها
• هزینه سرمایه گذاری برای استفاده از ابزارهای تامین کننده فضای ابری برای جبران ریسک امنیتی SaaS
• عدم برقراری ارتباط با کارشناسان فنی و امنیتی در طی فرآیند فروش