مدیریت دسترسی ممتاز یا PAM چیست؟

PAM چیست؛ وقتی دسترسی به اطلاعات حساس سازمان بدون کنترل دقیق انجام شود، خطرات بزرگی سازمان را تهدید می‌کند. اینجاست که مدیریت دسترسی ممتاز (Privileged Access Management) نقش کلیدی پیدا می‌کند. PAM به عنوان یک سیستم امنیتی هوشمند، دسترسی به حساب‌های حیاتی را کنترل و از داده‌های ارزشمندتان محافظت می‌کند. این سیستم، مانند یک قفل چند لایه طراحی شده تا فقط افراد مجاز بتوانند به اطلاعات حساس دسترسی داشته باشند. یکی از ویژگی‌های برجسته PAM توانایی شناسایی و مسدود کردن سریع دسترسی‌های غیرمجاز است. در این مقاله از بلاگ ابر زس، شما را با ویژگی‌ها، مزایا و معایب PAM آشنا می‌کنیم و نحوه افزایش امنیت سازمان با این ابزار را بررسی خواهیم کرد.

PAM چیست؟

مدیریت دسترسی ممتاز یا ویژه (PAM – Privileged Access Management) یک بخش مهم از امنیت سایبری و مدیریت هویت است که روی کنترل، نظارت و حفاظت از حساب‌های کاربری با دسترسی ممتاز (privileged accounts) در سازمان‌ها تمرکز دارد. این حساب‌ها به کاربران، برنامه‌ها و سیستم‌های خودکار اجازه می‌دهند تا به داده‌های حساس و سیستم‌های حیاتی دسترسی پیدا کنند. به خاطر این سطح بالای دسترسی، حساب‌های ممتاز، اهداف اصلی برای حملات سایبری هستند.

PAM با استفاده از همکاری بین افراد، فرآیندها و فناوری‌ها، هویت‌های دارای دسترسی ممتاز را مدیریت می‌کند. این سیستم امنیتی با محدود کردن تعداد کاربران دارای مجوزهای مدیریتی (administrative privileges)، نظارت بر فعالیت‌های آن‌ها پس از ورود و افزودن لایه‌های حفاظتی بیشتر مانند احراز هویت چندعاملی (MFA)، از سوءاستفاده و نفوذ جلوگیری می‌کند.

با اجرای least privilege principle یا اصل کمترین دسترسی، PAM دسترسی کاربران را به حداقل نیاز محدود می‌کند و از نشت داده‌ها و آسیب به سیستم‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین، با نظارت مداوم بر فعالیت‌های کاربران ممتاز، جلوی سوءاستفاده از مجوزهای حساس گرفته می‌شود و ریسک‌های امنیتی کاهش پیدا می‌کند. به این ترتیب، PAM به عنوان یک لایه حفاظتی مهم، امنیت کلی سازمان را افزایش می‌دهد.

حساب کابری ممتاز چیست؟

حساب‌های ممتاز دسترسی و مجوزهایی فراتر از حساب‌های عادی دارند و کاربران آن‌ها می‌توانند تغییرات مهمی در سیستم ایجاد کنند، که این امر ریسک‌های امنیتی بالاتری به همراه دارد. حساب‌های ویژه‌ای به نام «سوپر یوزر» یا «Root» در Unix/Linux و «Administrator» در ویندوز، دسترسی کامل به سیستم می‌دهند و به کاربران IT اجازه می‌دهند دستورات حیاتی را اجرا کرده و تغییرات سیستمی بزرگی ایجاد کنند. این حساب‌ها امکان مدیریت فایل‌ها، نصب نرم‌افزار، حذف کاربران و داده‌ها، و تنظیم مجوزهای دسترسی را دارند. سوءاستفاده یا خطای کوچک در این حساب‌ها می‌تواند آسیب جدی به سیستم یا سازمان وارد کند. در macOS، به‌طور پیش‌فرض کاربران به سطح روت دسترسی دارند، اما برای امنیت بیشتر، توصیه می‌شود از حساب‌های غیرممتاز برای کارهای روزمره استفاده شود. در محیط‌های امن، کاربران بیشتر از حساب‌های غیرممتاز بهره می‌برند تا ریسک‌های مربوط به دسترسی‌های بیش از حد کاهش یابد.

مدیریت دسترسی ممتاز یا PAM چگونه کار می‌کند؟

راه‌حل مدیریت دسترسی ممتاز (PAM) به این شکل کار می‌کند که ابتدا حساب‌های حساس مانند مدیران سیستم و حساب‌های خدماتی را شناسایی می‌کند و سپس سیاست‌های امنیتی مناسب برای آن‌ها تعیین می‌شود. برای مثال، ممکن است سازمان تصمیم بگیرد که مدیران سیستم باید از احراز هویت چندعاملی (MFA) استفاده کنند یا رمز عبور حساب‌های خدماتی به‌طور خودکار تغییر کند. این سیستم به‌طور خودکار این سیاست‌ها را اجرا می‌کند و دسترسی کاربران را به مقدار و زمان لازم محدود می‌سازد. این رویکرد به این معناست که افراد فقط زمانی که نیاز دارند و به اندازه کافی به سیستم دسترسی پیدا می‌کنند. همچنین مدیریت دسترسی ممتاز فعالیت‌های حساب‌های ویژه را به‌صورت مداوم زیر نظر دارد و در صورت مشاهده رفتارهای غیرعادی هشدار می‌دهد. با ثبت دقیق تمام فعالیت‌ها، این سیستم به سازمان‌ها کمک می‌کند تا هم از نظر امنیتی و هم از نظر رعایت مقررات در امان باشند و گزارش‌های کامل و مفیدی از دسترسی‌ها تهیه کنند.

انواع حساب‌های کاربری ممتاز چیست؟

حساب‌های کاربری ممتاز، دروازه‌هایی به دنیای امکانات و دسترسی‌های گسترده‌تر در سیستم‌ها هستند. این حساب‌ها که به کاربران اجازه می‌دهند فراتر از محدودیت‌های حساب‌های معمولی عمل کنند، انواع مختلفی دارند که هر کدام با ویژگی‌ها و سطح دسترسی منحصر به فرد خود شناخته می‌شوند:

۱. حساب‌های مدیر دامنه

حساب‌های مدیر دامنه (Domain Administrator) بالاترین سطح دسترسی را در یک شبکه دارند و به کاربران اجازه می‌دهند به تمام ایستگاه‌های کاری و سرورهای دامنه دسترسی کامل داشته باشند. این حساب‌ها مدیریت پیکربندی‌های سیستمی، کنترل حساب‌های مدیریتی (Administrator Accounts) و مدیریت عضویت در گروه‌های کاربری (Group Memberships) را بر عهده دارند. به دلیل دسترسی گسترده‌ای که ارائه می‌دهند، این حساب‌ها نقش کلیدی در امنیت و مدیریت شبکه دارند.

۲. حساب‌های مدیر محلی

حساب‌های مدیر محلی (Local Administrator Accounts) دسترسی کاملی به یک دستگاه (مانند رایانه شخصی یا سرور) می‌دهند و برای مدیریت و نگهداری آن دستگاه استفاده می‌شوند. با این حساب‌ها می‌توان تنظیمات سیستم را تغییر داد، نرم‌افزار نصب کرد و مشکلات فنی را برطرف نمود. برخلاف حساب‌های مدیر دامنه که بر کل شبکه نظارت دارند، حساب‌های مدیر محلی تنها به دستگاه خاصی محدود می‌شوند. این حساب‌ها معمولاً برای انجام وظایف فنی و پشتیبانی ایجاد می‌شوند.

۳. حساب‌های مدیر برنامه (Application Administrator Accounts)

حساب‌های مدیر برنامه دسترسی کاملی به یک نرم‌افزار خاص و داده‌های آن را در اختیار کاربران قرار می‌دهند. با استفاده از این حساب‌ها می‌توان تمام تنظیمات، پیکربندی‌ها و داده‌های برنامه را مدیریت کرد. این نوع حساب‌ها معمولاً برای مدیرانی که مسئولیت نگهداری از برنامه‌های حیاتی سازمان را بر عهده دارند، طراحی شده است و به آن‌ها امکان می‌دهد تا به صورت کامل روی برنامه نظارت و کنترل داشته باشند.

۴. حساب‌های سرویس (Service Accounts)

حساب‌های سرویس (Service Accounts) برای اجرای خودکار وظایف مشخصی در سیستم‌عامل طراحی شده‌اند. این حساب‌ها بدون نیاز به دخالت مستقیم کاربر، کارهایی مانند اجرای سرویس‌ها، فرآیندهای پس‌زمینه و تعاملات بین برنامه‌ها را انجام می‌دهند. به دلیل دسترسی‌های خاصی که به منابع سیستم دارند، نقش مهمی در عملکرد صحیح و امن برنامه‌های مختلف ایفا می‌کنند. این حساب‌ها برای ایجاد ارتباط امن بین برنامه‌ها و سیستم‌عامل به کار می‌روند.

۵. حساب‌های کاربری ممتاز تجاری (Privileged Business User Accounts)

حساب‌های کاربری ممتاز تجاری به کاربران اجازه می‌دهند تا به داده‌ها و منابع حساس سازمان دسترسی داشته باشند و عملیات مدیریتی مرتبط با حوزه مسئولیت خود را انجام دهند. سطح دسترسی این حساب‌ها بر اساس وظایف کاری هر کاربر تعیین می‌شود و می‌تواند شامل بخش‌های حساس سیستم یا داده‌های حیاتی سازمان باشد. به دلیل دسترسی گسترده این حساب‌ها، مدیریت و نظارت بر آن‌ها برای حفظ امنیت اطلاعات سازمان بسیار مهم است.

۶. حساب‌های اضطراری (Emergency Accounts)

حساب‌های اضطراری برای مواقع بحرانی یا اختلال در سیستم‌ها طراحی شده‌اند. این حساب‌ها به کاربران غیر ویژه اجازه می‌دهند تا در شرایط خاص و محدود، به صورت موقت دسترسی مدیریتی به سیستم پیدا کنند. هدف از ایجاد این حساب‌ها، اطمینان از ادامه فعالیت‌های حیاتی سازمان در زمان بحران و امکان بازیابی سیستم است. استفاده از این حساب‌ها معمولاً با محدودیت‌هایی همراه است و تنها در شرایط اضطراری مجاز است.

ویژگی‌های کلیدی مدیریت دسترسی ممتاز چیست؟

مدیریت دسترسی ممتاز (PAM) ابزاری مهم برای سازمان‌ها است تا بتوانند دسترسی به منابع حساس و سیستم‌های حیاتی را کنترل کنند. با استفاده از PAM، سازمان‌ها می‌توانند خطر دسترسی‌های غیرمجاز و سوءاستفاده از حساب‌های کاربری با امتیازات بالا را کاهش دهند. ویژگی‌های کلیدی PAM عبارتند از:

۱. مدیریت سشن‌های کاربران با دسترسی بالا 

با استفاده از این ویژگی، امکان نظارت و ضبط دقیق بر فعالیت کاربران با دسترسی‌های حساس فراهم می‌شود. اطلاعات حاصل از این سشن‌ها به منظور انجام بررسی‌های آتی و بازرسی‌های موردنیاز، به صورت ایمن ذخیره می‌شود. این امر نه تنها به افزایش امنیت سیستم کمک می‌کند بلکه امکان بازبینی و تحلیل دقیق‌تر رویدادها را نیز فراهم می‌آورد.

۲. صندوق امن برای رمزهای عبور 

صندوق رمزهای عبور ممتاز، یک راهکار امن برای مدیریت و حفاظت از رمزهای عبور حساس است. با محدود کردن دسترسی به کاربران مجاز و اعمال نقش‌های مشخص، این ابزار امنیت اطلاعات را افزایش می‌دهد. همچنین، با اتوماسیون فرایند تغییر و به‌روزرسانی رمزهای عبور، از قوی بودن و عدم افشای آن‌ها اطمینان حاصل می‌شود. این صندوق، ابزاری ضروری برای سازمان‌ها و افرادی است که به دنبال محافظت از اطلاعات حساس خود در برابر تهدیدات سایبری هستند.

۳. تحلیل تهدیدات برای کاربران با دسترسی بالا

با این ابزار، می‌توان فعالیت‌های مشکوک یا غیرعادی کاربران را در سطحی عمیق‌تر بررسی کرد. این ابزار با دسترسی به اطلاعات کلیدی، به شناسایی زودهنگام تهدیدات سایبری کمک کرده و از نفوذ احتمالی جلوگیری می‌کند. به عبارت دیگر، این ابزار یک لایه امنیتی اضافی را برای حفاظت از سیستم‌ها فراهم می‌کند.

۴. دسترسی با حداقل نیاز

با محدود کردن دسترسی کاربران به تنها موارد ضروری، سطح امنیت به میزان زیادی ارتقا داده می‌شود. این رویکرد، ضمن جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی، ریسک‌های ناشی از دسترسی‌های بیش از حد را کاهش داده و از اطلاعات حساس سازمان محافظت می‌کند. با این روش، کاربران تنها به آنچه برای انجام وظایف خود نیاز دارند دسترسی خواهند داشت و این امر، کنترل دقیق‌تری بر محیط سیستم و داده‌ها را فراهم می‌کند.

۵. یکپارچه‌سازی هویت در سیستم‌های مختلف

این ویژگی با تمرکز بر مدیریت یکپارچه هویت کاربران در سیستم‌عامل‌های مختلف (UNIX ،Linux ،Mac) و همگام‌سازی آن‌ها با Active Directory، فرآیندهای احراز هویت و کنترل دسترسی را بهبود بخشیده است. با ایجاد یک چارچوب امنیتی واحد، سازمان‌ها قادر خواهند بود تا دسترسی کاربران به منابع مختلف را به‌صورت کارآمدتری مدیریت کرده و امنیت کلی زیرساخت خود را افزایش دهند. در این راستا، کاربران تنها با استفاده از یک هویت واحد می‌توانند به تمام منابع مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند و در نتیجه، مدیریت هویت و دسترسی‌ها به شکلی ساده‌تر و یکپارچه‌تر انجام می‌شود.

۶. مدیریت متمرکز دسترسی‌ها

مدیریت متمرکز دسترسی‌ها در یک پلتفرم، به سازمان‌ها امکان می‌دهد تا با کنترل دقیق‌تر بر دسترسی کاربران، امنیت و کارایی سیستم خود را افزایش دهند. این رویکرد یکپارچه، ضمن جلوگیری از دسترسی‌های غیرمجاز، فرآیندهای مدیریتی را ساده کرده و بهینه‌سازی عملکرد کلی را به دنبال دارد.

بهترین روش‌ها برای مدیریت دسترسی ویژه چیست؟

در زمان برنامه‌ریزی و اجرای راه‌حل مدیریت دسترسی ممتاز (PAM)، رعایت برخی از بهترین روش‌ها می‌تواند به بهبود امنیت و کاهش ریسک‌های سازمان کمک کند. این روش‌ها به شما کمک می‌کنند تا پیاده‌سازی بهتری داشته باشید و از منابع حیاتی خود به‌طور مؤثرتری محافظت کنید:

۱. درخواست احراز هویت چند عاملی

احراز هویت چند عاملی با افزودن یک لایه امنیتی اضافی، حفاظت از حساب‌های کاربری را تقویت می‌کند. این روش با درخواست تأیید مجدد هویت کاربر از طریق یک دستگاه دیگر، مانع از دسترسی افراد غیرمجاز به اطلاعات شخصی و حساس می‌شود. به این ترتیب، امنیت حساب‌ها به طور زیادی افزایش پیدا می‌کند.

۲. خودکارسازی، کلید امنیتی پایدار

خودکارسازی اقدامات امنیتی، راهکاری مؤثر برای کاهش خطاهای انسانی و افزایش کارایی است. با شناسایی خودکار تهدیدات، سیستم به سرعت دسترسی‌ها را محدود کرده و از وقوع اقدامات مخرب جلوگیری می‌کند. این رویکرد، تضمین‌کننده امنیتی مستمر و بدون نیاز به دخالت دستی است.

۳. حذف حساب‌های کاربری غیرفعال مدیران محلی

حذف حساب‌های کاربری مدیران غیرفعال از سیستم‌های ویندوز، یک اقدام ضروری امنیتی است. این حساب‌ها به دلیل دسترسی گسترده به سیستم و شبکه، در صورت سوءاستفاده، می‌توانند خطرات جدی برای امنیت اطلاعات ایجاد کنند. با حذف این حساب‌ها، از دسترسی‌های غیرمجاز جلوگیری کرده و سطح امنیت شبکه را ارتقا می‌دهیم.

۴. تشخیص و پیشگیری از فعالیت‌های غیرمجاز

نظارت دقیق بر فعالیت‌های کاربران با دسترسی‌های ویژه، از طریق تعیین معیارهای رفتاری نرمال، به تشخیص سریع هرگونه تغییر غیرعادی کمک می‌کند. این تغییرات ممکن است نشانه‌ای از تهدیدات امنیتی باشند. با شناسایی و مقابله با این تهدیدات، امنیت سیستم افزایش یافته و ریسک‌های احتمالی کاهش می‌یابد.

 ۵. دسترسی به‌موقع

دسترسی به‌موقع (Just-in-Time Access) روشی برای افزایش امنیت و کنترل دسترسی‌هاست. با این روش، دسترسی‌ها فقط در زمان نیاز و به میزان موردنیاز اعطا می‌شوند. این کار با اعمال اصل حداقل دسترسی و دسته‌بندی کاربران بر اساس سطح اعتماد و مجوزها، به کاهش ریسک‌های امنیتی و بهبود مدیریت سیستم کمک می‌کند. به عبارت دیگر، JIT به شما امکان می‌دهد تا دسترسی‌ها را دقیق‌تر کنترل کرده و فقط در مواقع ضروری افزایش دهید.

۶. اجتناب از دسترسی نامحدود ممتاز

برای ارتقای امنیت سیستم، به جای اعطای دسترسی‌های نامحدود، استفاده از رویکرد دسترسی به‌موقع (Just-in-Time Access) و دسترسی به‌اندازه کافی (Just-enough Access) توصیه می‌شود. این روش به کاربران تنها در زمان نیاز و برای انجام وظایف مشخص، دسترسی‌های لازم را می‌دهد. با این کار، از ایجاد دسترسی‌های اضافی جلوگیری شده و ریسک سوءاستفاده‌های احتمالی کاهش می‌یابد.

۷. کنترل دسترسی بر اساس فعالیت

دسترسی فقط به منابعی داده شود که فرد واقعاً از آنها استفاده می‌کند، و این بر اساس فعالیت‌ها و استفاده‌های قبلی او تنظیم می‌شود. این کار باعث می‌شود که دسترسی‌های غیرضروری داده نشود و تنها دسترسی‌های لازم به کاربران اختصاص پیدا کند. 

مزایای استفاده از PAM  چیست؟

مزایای استفاده از مدیریت دسترسی ممتاز (PAM) عبارتند از:

۱. کاهش سطح حمله

مدیریت دسترسی ممتاز (PAM) با محدود کردن امتیازات کاربران و نقاط دسترسی، سطح حملات سایبری را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد. این رویکرد پیشگیرانه، با ایجاد یک چارچوب امنیتی مقاوم، در برابر تهدیدات داخلی و خارجی از دارایی‌های سازمان محافظت می‌کند و ریسک‌ها را به حداقل می‌رساند. PAM با کاهش مسیرهای ورود مهاجمان، سطوح دفاعی سازمان را تقویت کرده و یک لایه امنیتی قوی ایجاد می‌کند.

۲. بهبود عملکرد عملیاتی

مدیریت دسترسی ممتاز (PAM) با محدود کردن دسترسی کاربران به حداقل سطح مورد نیاز، عملکرد عملیاتی را بهبود می‌بخشد. این امر از بروز خطاهای انسانی و اختلال در سیستم جلوگیری کرده و باعث افزایش کارایی و بهره‌وری تیم‌ها می‌شود. با PAM، محیط IT بهینه‌تر شده و تیم‌ها می‌توانند بدون وقفه روی فعالیت‌های اصلی کسب‌وکار تمرکز کنند.

۳. کاهش نفوذ و گسترش بدافزار

مدیریت دسترسی ممتاز (PAM) به‌عنوان یک محافظ قوی در برابر بدافزارها عمل می‌کند. با پیاده‌سازی اصل حداقل دسترسی، PAM اجازه نمی‌دهد که کاربران به امتیازات غیرضروری دسترسی پیدا کنند و این کار مانع از اجرای نرم‌افزارهای مخرب می‌شود. این روش نه تنها از ورود بدافزارها به سیستم‌ها جلوگیری می‌کند، بلکه مانع از گسترش آن‌ها در شبکه نیز می‌شود.

۴. آسان‌تر کردن رعایت قوانین و حسابرسی

PAM با محدود کردن دقیق دسترسی‌ها، رعایت قوانین را تسهیل کرده و مسئولیت‌پذیری را افزایش می‌دهد. این رویکرد، ضمن ایجاد محیطی امن‌تر و ساده‌تر، سازمان را با استانداردهای صنعتی همسو کرده و به الزامات قانونی پاسخ می‌دهد. PAM با ارائه دید شفاف از حقوق دسترسی، فرهنگ رعایت قوانین را تقویت کرده و حسابرسی را ساده‌تر می‌کند.

تفاوت PIM و PAM چیست؟

مدیریت دسترسی ممتاز (PAM) به سازمان‌ها کمک می‌کند که حساب‌های مهم و حساس را کنترل کنند تا افراد غیرمجاز نتوانند به آن‌ها دسترسی پیدا کنند. همچنین به سازمان کمک می‌کند که بداند چه کسانی دسترسی‌های ویژه دارند و چطور از آن‌ها استفاده می‌شود. مدیریت هویت ممتاز (PIM مخفف Privileged Identity Management) به این معنی است که دسترسی‌های خاص فقط در زمان‌های محدود و با اجازه‌های خاص فعال شوند تا خطر دسترسی‌های غیرضروری یا سوء استفاده کمتر شود. این سیستم همچنین می‌تواند قوانینی مثل احراز هویت چند عاملی برای ایمنی بیشتر اضافه کند. به عبارت دیگر باید گفت که PAM از ابزارها و تکنولوژی‌ها برای کنترل و نظارت بر منابع و کارها استفاده می‌کند و این اصل را در نظر می‌گیرد که افراد مجاز، دسترسی‌هایی تنها به میزان حداقل لازم را در اختیار دارند. اما PIM ادمین‌ها و سوپر یوزرها را بر اساس دسترسی زمانی کنترل می‌کند.

جمع‌بندی

در این مقاله ابر زس، به بررسی جامع مفهوم PAM یا مدیریت دسترسی ممتاز (Privileged Access Management) پرداختیم. مدیریت این سیستم به سازمان‌ها کمک می‌کند تا دسترسی‌های حساس و مهم را تحت کنترل داشته باشند و از ورود افراد غیرمجاز به حساب‌های ویژه جلوگیری کنند. در دنیای امروز، مدیریت دسترسی به حساب‌های حساس یک نیاز اساسی برای حفاظت از اطلاعات و منابع سازمانی است. همچنین، توضیح دادیم که مدیریت دسترسی ویژه چیست و چگونه این فناوری به سازمان‌ها کمک می‌کند تا دسترسی‌ها را بر اساس اصل «حداقل دسترسی لازم» محدود کنند. در نهایت، PAM به مدیران این امکان را می‌دهد که دسترسی‌ها را نظارت و حساب‌های ممتاز را کنترل کنند تا از سوءاستفاده یا نفوذ جلوگیری شود.